მარტვილის მონასტერი

მარტვილის მონასტერი

მარტვილის მონასტერი

მარტვილის მონასტერი (ჭყონდიდის მონასტერი) სამეგრელოში, მარტვილის მუნიციპალიტეტში, ქალაქ მარტვილში, მაღალ გორაკზე მდებარეობს. სამონასტრო ანსამბლი მოიცავს დიდ გუმბათოვან ტაძარს, მცირე ზომის ორსართულიან ეკლესიას (ჩიქოვანების ეკლესია), სვეტს, სამრეკლოს, საცხოვრებელი კოშკისა და სასახლის ნაშთებს, სასმელი წყლის ჭას, გალავანს და სხვადასხვა დანიშნულების სათავსების ნაშთებს. ჭყონდიდი დიდ მუხას ნიშნავს და, გადმოცემის თანახმად, მარტვილის ტაძარი აგებულია იმ მუხის ადგილას, რომელიც ანდრია პირველწოდებულმა მოჭრა მეგრელების გაქრისტიანებისას. მარტვილის მონასტერში ქართული ხელნაწერებისა და ჭედურობის მრავალი ნიმუში ინახებოდა, რომლებიც დღეს მუზეუმშია დაცული. ჭყონდიდის საეპისკოპოსო X საუკუნიდან საქართველოს სულიერ ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებდა. XVI საუკუნიდან მარტვილის მონასტერი სამეგრელოს მთავართა საძვალე იყო. ჭყონდიდშია დაკრძალული საქართველოს მეფე ბაგრატ IV. კომპლექსის უძველესი და მთავარი ნაგებობა VII საუკუნის დიდი გუმბათოვანი ტაძარია, რომელიც “მცხეთის ჯვრის ტიპის” (კუთხისოთახებიანი ტეტრაკონქი) ძეგლთა ჯგუფს მიეკუთვნება (მცხეთის ჯვარი, ატენის სიონი, ძველი შუამთა). იგი X საუკუნეში მნიშვნელოვნად გადაუკეთებიათ, ძეგლმა ცვლილებები განიცადა XIX საუკუნეშიც. კუთხისოთახებიანი ტეტრაკონქის არქიტექტურული ტიპი მხოლოდ საქართველოსა და სომხეთშია (ავანი, ეჩმიაძინის რიფსიმე, თარგმანჩაცი, ადიამანი) ცნობილი. ამ არქიტექტურულ ტიპს საქართველოში ნინოწმინდის კათედრალმა დაუდო სათავე, სომხეთში კი უადრეს ნიმუშად ავანის ტაძარი მიიჩნევა. ქართული ნიმუშებისგან განსხვავებით, სომხეთში ყველა კუთხისოთახებიანი ტეტრაკონქის გეგმა სწორკუთხედშია ჩაწერილი, საქართველოში კი სწორკუთხედში ჩაწერილი მაგალითი არ გვხვდება.
მარტვილის დიდ ტაძარს დღეისათვის მხოლოდ ერთი, X ს-ის მიწურულით დათარიღებული, წარწერა აქვს შემორჩენილი. ის დასავლეთ ფასადის კეხშია მოთავსებული და შემდეგნაირად იკითხება: “ი(ეს)უ ქ(რისტ)ე. მე ვყო ც(ა)დ ჴელი ჩ(ე)მი, ვფუცო მ(ა)რჯ(უე)ნესა ჩ(ე)მსა და ვთქ(უ)ა: “ცხ(ოვე)ლ ვარ მე უკ(უნისამდ)ე””. ფრ. დიუბუა დე მონპერესა და მარი ბროსეს ცნობით, ეკლესიას კიდევ ორი ლაპიდარული წარწერა ჰქონია (ორივე X საუკუნისა), რომელთაგან ერთი დასავლეთ ფასადზე ყოფილა მოთავსებული, მეორე კი — ეკვდერის სარკმლის ზემოთ. ეს წარწერები XIX ს-ის შუა ხანებში ეკლესიის შეკეთებისას დაიღუპა. დასავლეთ ფასადის წარწერაში მოხსენიებული იყო მეფე ბაგრატ III: “ქ. ადიდენ ღმერთმან ბაგრატ მ(ე)ფჱ აფხაზთა [ორთავე შინ]ა ცხ(ო)რ(ე)ბ(ა)თა; აღაშენა წ(მიდა)ჲ ესე სანათლა[ვი] დ(ა)ს[აბამი]თგ(ა)ნ(თ)ა წ(ე)ლთა [ხ]ქ, ქრ(ონი)კ(ონ)სა სივ (996 წ.)”. ეკვდერის კედელზე კალატოზის წარწერა ყოფილა: “ქ(რისტ)ე, შ(ეიწყალ)ე მ(ი)ქ(აე)ლ გ(ა)ლ(ა)ტ(ო)ზი, ოპ(ი)ზ(ა)რი”. ეს წარწერა მოწმობაა იმისა, რომ X საუკუნეში ოსტატები საქართველოს ფარგლებში მოგზაურობდნენ და სხვადასხვა რეგიონში მუშაობდნენ. ტაძრის ინტერიერში შემონახულია XIII, XIV, XVI, XVII და XVIII საუკუნეების მოხატულობები. მარტვილის მცირე ეკლესია და სვეტი X-XI საუკუნეებშია აგებული. 

 

ძეგლის აღწერა

მარტვილის მონასტრის მთავარი ტაძარი კუთხისოთახებიანი ტეტრაკონქის ტიპის ნაგებობაა. ამჟამად მისი ექსტერიერი განსხვავდება ამ ხუროთმოძღვრული ჯგუფის სხვა ნაგებობებისგან, რადგან X საუკუნეში მნიშვნელოვანი გადაკეთება განუცდია. სამხრეთ და ჩრდილოეთ ფესადებზე კედლებია მიშენებული, დასავლეთ ფასადზე კი — კარიბჭე, ამ მიშენებებმა დაფარა შვერილი აფსიდები და ნიშები. შესაბამისად, აღნიშნული ფასადები დღეისათვის ერთიან სიბრტყეებს წარმოადგენს. გარდა ამისა X საუკუნისაა, ადრეული შუა საუკუნეების ძეგლებთან შედარებით, უფრო მაღალი, 16 სარკმლიანი გუმბათიც. ეკლესიას სამი შესასვლელი აქვს — სამხრეთიდან, დასავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან (ამ ჯგუფის სხვა ძეგლებისგან განსხვავებით, სადაც ორი შესასვლელია, მარტვილში დამატებულია დასავლეთის შესასვლელი).  ნაგებობის კომპოზიციური ცენტრი გუმბათქვეშა კვადრატი და ინტერიერში წრიულ, ექსტერიერში თექვსმეტწახნაგა ყელზე დამყარებული გუმბათია. გუმბათქვეშა სივრცეს ოთხი მხრიდან აფსიდები ებმის, რომელთა შორისაც კუთხის ოთახებია მოწყობილი. გუმბათქვეშა სივრცეს კუთხის ოთახები კუთხეებში წრის 3/4 მოხაზულობის ღრმა ნიშებით უკავშირდება. აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძი მცირედით უფრო გრძელია, ვიდრე სამხრეთ-ჩრდილოეთისა, რადგან საკურთხეველისა და დასავლეთი აფსიდების წინ ღრმა ბემებია, ჩრდილოეთისა და სამხრეთის აფსიდების ბემები კი ძალიან მცირე სიღრმისაა. მარტვილის ტაძრის ხუროთმოძღვარმა მცხეთის ჯვრის გეგმაში, შემადგენელ ნაწილთა თანაფარდობაში გარკვეული ცვლილებები შეიტანა. მარტვილში აფსიდები უფრო ღრმაა, ნალისებრი მოყვანილობისა, ასევე გაზრდილია კუთხის ოთახებისა და კუთხის ნიშების ზომა. გარდა ამისა, შეცვლილია გუმბათქვეშა კვადრატიდან გუმბათის ყელზე გადასვლის სისტემა — ტრომპების ნაცვლად აქ გამოყენებულია ერთმანეთზე გადმოკიდული (ერთმანეთის თავზე გადმოცდენით განლაგებული სამი თაღი) თაღები, რაც გ. ჩუბინაშვილს განხილული აქვს, როგორც ტრომპების დაშლა ნაწილებად. გუმბათის ყელის წრიული საფუძვლის მისაღწევად გამოყენებულია მცირე ზომის თაღების მეორე რიგიც — ორ-ორი პატარა თაღია მოთავსებული დიდი, სამთაღიანი სტრუქტურების თავზე (თითო პატარა თაღი დიდი თაღის ორივე მხარეს). აღნიშნულ სტრუქტურას გ. ჩუბინაშვილი თავდაპირველი ნაგებობის კუთვნილად მიიჩნევს, თუმცა, დ. ხოშტარიას აზრით, ის X საუკუნის რეკონსტრუქციის დროინდელი უნდა იყოს. ადრეული შუა საუკუნეების გუმბათოვანი ტაძრებისგან განსხვავებით, სადაც გუმბათის ყელი რვაწახნაგაა და წრიული საფუძველი უშუალოდ გუმბათის ნახევარსფეროს ქვეშ მიიღწევა (საფეხუროვანი სქემა), მარტვილში წრიული საფუძველი შექმნილია გუმბათის ყელის ქვეშ. ასეთ სტრუქტურას დ. ხოშტარია წრექმნადს უწოდებს და საქართველოში გარდამავალ ხანაში ჩნდება. ნაგებობის აფსიდები კონქებითაა გადახურული, ბემები — ცილინდრული კამარებით, კუთხის ოთახები კი — ჯვრული კამარებით. ინტერიერი ამჟამად ნათდება საკურთხევლის სამი, სამხრეთისა და ჩრდილოეთის თითო და გუმბათის თექვსმეტი სარკმლით. თითო სარკმელი აქვთ კუთხის სათავსებსაც. ეკლესიის ინტერიერი მთლიანად შემკულია სხვადასხვა პერიოდის კედლის მხატვრობით. დასავლეთ შესასვლელის ტიმპანში შემორჩენილია X-ის მოზაიკის ფრაგმენტი, რომელზეც გამოსახული ყოფილა ღვთისმშობელი ყრმით. საკურთხევლის ბემის მხატვრობის ნაშთები XIII საუკუნით თარიღდება. საკურთხეველსა და დასავლეთ მკლავში XIV ს-ის (ე. წ. პალეოლოგოსური) მხატვრობაა. სივრცის ძირითადი ნაწილის მხატვრობა XVI საუკუნეს მიეკუთვნება და, სტილისტური ნიშნების მხრივ, მრავალფეროვან სურათს გვაჩვენებს. ჩრდილოეთ და სამხრეთ მკლავებში მოხატულობათა ნაწილი XVII საუკუნით თარიღდება. კარიბჭეში შემონახულია XII და XVI საუკუნეების მოხატულობები. ეკლესიის ძირითად სივრცეშიც და კარიბჭეშიც მრავლად გვხვდება საქტიტორო პორტრეტები. 
მარტვილის ტაძრის ექსტერიერმა, როგორც უკვე აღინიშნა, მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. თავდაპირველად, X ს-ის რეკონსტრუქციამდე, ოთხივე აფსიდი შვერილი იყო, აფსიდებსა და კუთხის ოთახებს შორის კი ნიშები იყო მოწყობილი. შესაბამისად, ნაგებობის შიდა სტრუქტურა სრულად ვლინდებოდა გარე მასებში. მარტვილის ხუროთმოძღვარმა მცხეთის ჯვრისეულ საფასადო გადაწყვეტაშიც შეიტანა ცვლილებები. აქ ოთხივე აფსიდი ექსტერიერში ხუთწახნაგაა და გაღრმავებულია საფასადო ნიშები. ღმოსავლეთისა და დასავლეთის ფასადების ნიშები ბევრად დაბალია, ვიდრე ამ ტიპის სხვა ძეგლებში, ამიტომაც გვერდითა სიბრტყეები უფრო მეტადაა შერწყმული წახნაგოვან აფსიდთან. გარდა ამისა, სხვა მსგავს ნიმუშებთან შედარებით, შეცვლილია გვერდითა ფრთებისა და აფსიდის თანაფარდობაც, აფსიდის შვერილი აქ საგრძნობლად უფრო ვიწროა, ვიდრე კუთხის ოთახების საფასადო სიბრტყეები. ეს კომპონენტები, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ნიშების დადაბლება და შვერილი აფსიდის დავიწროვება, განაპირობებს ერთიანი, დაუნაწევრებელი საფასადო სიბრტყის როლის გაზრდას. მნიშვნელოვანია ასევე ცვლილებები საფასადო მორთულობაში, რაც, გ. ჩუბინაშვილის აზრით, ხუროთმოძღვრული დეკორის ახალ სისტემაზე გადასვლის მაგალითს წარმოადგენს. განსხვავებით მცხეთის ჯვრისგან და ატენის სიონისგან, სადაც რელიეფები ცალკეული, დამოუკიდებელი, დასრულებული კომპოზიციის სახითაა წარმოდგენილი, მარტვილში ჩნდება ორნამენტული პრინციპი. აქ რელიეფური კომპოზიციები მოთავსებულია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შვერილ აფსიდებზე ერთიანი ფრიზის სახით. ფიგურული რელიეფები სტილიზებული მცენარეების (ვაზის ყლორტების) დენად ხლართშია ჩართული. ფრიზებზე ძველი და ახალი აღთქმის სიუჟეტებია წარმოდგენილი. აღმოსავლეთისა და დასავლეთის აფსიდების ლავგარდნების ქვეშ რელიეფებით შემკული დახრილი სიბრტყის პროფილის მქონე კვადრებია (კრონშტეინები) მოთავსებული. ეს რელიეფებიც ლავგარდნის ნაწილად აღიქმება და ერთიან ორნამენტულ რიტმს ემორჩილება. მარტვილის ტაძრის საფასადო რელიეფები შეღებილი ყოფილა, სინგურის კვალი ჩანს დასავლეთის ფრიზზე. აღმოსავლეთ აფსიდის სამ სარკმელს ერთიანი, პროფილირებული სათაური ამკობს, რომელიც ჰორიზონტალებით ერთმანეთზე გადაბმული თაღებისგან შედგება. კიდურა ჰორიზონტალური გადანაკეცები ნიშების კედლებამდე გრძელდება. კომპოზიციურად მსგავსი თავსართები აქვთ მცხეთის ჯვრისა და ატენის სიონის აღმოსავლეთის სარკმლებსაც, თუმცა მარტვილის სარკმელთა თავსართი განსაკუთრებულ სიახლოვეს პოულობს აფხაზეთის IX-X საუკუნეების ტაძრებთან (ბზიფი, გუდაუთა, მოქვი). 

ჩიქვანების (ჩიქოვანების) ორსართულიანი ეკლესია მთავარი ტაძრის ჩრდილოეთით დგას, ის გალავანშია ჩართული. ნაგებობის პირველი სართული ეზოსკენ დიდი თაღით გახსნილ, კამაროვან სამლოცველოს წარმოადგენს. აღმოსავლეთით ის კონქით გადახურული აფსიდით სრულდება. პირველი სართული ბაქანის ფუნქციას ასრულებს მეორე სართულზე დადგმული გუმბათოვანი ეკლესიისთვის. მეორე სართულზე პირველი სართულის დასავლეთ კედელზე მიშენებული კიბით ავდივართ. გუმბათოვანი ეკლესია თავისუფალი ჯვრის ტიპის ნაგებობაა. შესასვლელი ერთია, დასავლეთიდან. აღმოსავლეთის მკლავი აფსიდალურია, დანარჩენი სამი მკლავი კი — სწორკუთხა. აფსიდი კონქითაა გადახურული, მკლავები — ცილინდრული კამარებით. გუმბათქვეშა კვადრატიდან გუმბათის ყელის წრიულ საფუძველზე გადასვლა აფრებით ხორციელდება. გუმბათის ყელი ინტერიერშიც და ექსტერიერშიც წრიულია. აღმოსავლეთის მკლავი, დანარჩენ სამ მკლავთან შედარებით, უფრო ღრმაა, ამიტომაც გუმბათი ცენტრიდან მცირედით დასავლეთითაა აღმართული. გუმბათის ასეთი განლაგება არატრადიციულია ქართული ხუროთმოძღვრებისთვის, თუმცა ერთეული ნიმუშები მაინც გვხვდება. როგორც წესი, გუმბათი ცენტრში ან ცენტრიდან აღმოსავლეთთაა აღმართული. ეკლესიის სივრცე ნათდება გუმბათის ექვსი სარკმლითა და აღმოსავლეთის, სამხრეთისა და ჩრდილოეთის მკლავებში გაჭრილი თითო სარკმლით. ინტერიერში შემორჩენილია მოხატულობის მცირე ფრაგმენტები. ფასადები თლილი ქვითაა მოპირკეთებული. მთელს ფასადს დეკორატიული თაღედი ევლება. აღმოსავლეთის, სამხრეთის, დასავლეთისა და ჩრდილოეთის ფრონტონიან ფასადებზე სამთაღედებია მოთავსებული, ცენტრალური თაღი, კიდურა თაღებთან შედარებით, უფრო მაღალია. კედლებზე, რომლებიც მკლავებს შორის კუთხეს ქმნიან, თითო თაღია. თაღები და მათი საყრდენი პილასტრები შეწყვილებული ლილვებითაა შედგენილი. პილასტრებს არა აქვთ ბაზისები და კაპიტელები. აქ არ არის ქართული არქიტექტურისთვის სახასიათო სიბრტყის ჩაწევით მიღებული თაღები, ლილვოვანი თაღედი პირდაპირ კედლის სიბრტყეზეა გადადებული. ასეთივე თაღედითაა დეკორირებული გუმბათის ყელიც. ფასადებს ლილვითა და წრეთარგით შედგენილი პროფილის მქონე ლავგარდანი ასრულებს. 

მარტვილის სვეტი კვადრატული გეგმის მქონე, კოშკური ტიპის ნაგებობაა. იგი სამი მონაკვეთისგან შედგება: პირველი ნაწილი დასავლეთ-აღმოსავლეთ ღერძზე ფართო და მაღალი თაღით გახსნილ პოსტამენტს წარმოადგენს; მეორე ნაწილი მესვეტის სენაკია, მესამე კი — ეკლესია. ექსტერიერში პოსტამენტისა და სენაკის ფასადები გაერთიანებულია და ერთ ნაწილად აღიქმება, ეკლესიის ნაწილი კი სარტყელითაა გამოყოფილი. შესაბამისად, სვეტი ექსტერიერში ორ მონაკვეთადაა დაყოფილი. სვეტი XX დასაწყისში უკვე შუაზე იყო გამსკდარი, 1922 წელს კი სამხრეთ ნახევარი ნაგებობას სრულიად მოსცილდა და ფერდობზე გადავარდა. ამჟამად ძეგლი აღდგენილია. მესვეტის სენაკს შესასვლელი ჩრდილოეთიდან აქვს და აღმოსავლეთისა და დასავლეთის თითო სარკმლით ნათდება. კედლებში ღრმა ნიშებია მოწყობილი. სენაკსა და ეკლესიას ხის გადახურვა ყოფდა, მხოლოდ აღმოსავლეთ ნაწილში იყო მოწყობილი ქვის თაღი. ეკლესია დარბაზულია. მისი ინტერიერიცა და ექსტერიერიც სუფთად თლილი ქვითაა მოპირკეთებული. დარბაზი აღმოსავლეთით ნახევარწრიული აფსიდით სრულდება, რომლის წინაც ძალიან მცირე სიღრმის ბემაა. ბემა დარბაზისგან ორსაფეხურიანი მხრებითაა გამოყოფილი. გრძივი კედლები ორ-ორი დეკორატიული თაღითაა დანაწევრებული. აფსიდი კონქითაა გადახურული, დარბაზი კი — ცილინდრული კამარით. ეკლესიის ოთხივე ფასადს სიბრტყის ჩაწევით მიღებული დეკორატიული თაღედი აქვს შემოვლებული. აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ფრონტონიან ფასადებზე თაღების განლაგება აღმავალია. თაღების მომღარჩოებელი სარტყელის ზედაპირი მთლიანად მოჩუქურთმებულია. თაღების შიდა პირს გასდევს მძივად აწყობილი ბურთულები. ასეთივე ბურთულების მძივებითაა დეკორირებული ეკლესიის ლავგარდანიც. 

 

 

იხილეთ კუთხისოთახებიანი ტეტრაკონქები ⇒ 

იხილეთ ტეტრაკონქები ⇒ 

იხილეთ თავისუფალი ჯვრის ტიპის ტაძრები ⇒ 

იხილეთ სამარტომყოფლო სვეტები ⇒ 

 

ავტორი: თამთა დოლიძე. 

 

გამოყენებული ლიტერატურა: 

 

რესურსები ინტერნეტში: 

 

ჩაჟაშის ქვედა ციხე

ჩაჟაშის ქვედა ციხის კომპლექსი

ჩაჟაში

ჩაჟაშის ქვედა ციხის კომპლექსი (ე.წ. “თამარის სამჭედლო”, სვანურად – “ლაშქ-დუირია”) სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, უშგულის თემის სოფელ ჩაჟაშის  აღმოსავლეთით, შემოსასვლელში, მაღალ, კლდოვან მთის ბაქანზე მდებარეობს. იგი X-XI საუკუნეების ძეგლია და ჩაჟაშის საფორთიფიკაციო სისტემის ერთიან სტრუქტურაში შედიოდა თამარის ზედა ციხესთან ერთად. კომლექსიდან, რომელიც შედგებოდა ეკლესიისა და ოთხი კოშკისგან, ამჟამად ორი კოშკი და ეკლესიაა შემორჩენილი. თუმცა ამ ბორცვს არა აქვს გალავანი, თვითნ რთულად ასასვლელი რელიეფი და კლდოვანი ქანი ამ გალავნის ფუნქციას ასრულებს. თითქოს შემოსაზღვრულიც კია ქვემო ნაწილში, მით უფრო, რომ აღმოსავლეთიდან მას ხელოვნურად შეუქმნეს ძირი, ე.წ. სუბსტრუქციაზე აღმართეს. კლდოვანი ქანის ბუნებრიობა შენარჩუნებული და გამოყენებულია. ციხე-კომპლექსიდან შესანიშნავი ხედები იშლება მთელს უშგულზე. გადმოცემის თანახმად ჩაჟაშის ქვედა ციხის კომპლექსი თამარ მეფის საზამთრო რეზიდენცია იყო.

 

კოშკები

ციხის ოთხი კოშკიდან გადარჩენილია მხოლოდ დასავლეთის და სამხრეთის განაპირა კოშკის ნაწილი. ეკლესიის სიახლოვეს, მის სამხრეთ და ჩრდილოეთ მხარეს არსებული კოშკები მთლიანად დანგრეულია. ზურაბ ნიჟარაძის კოშკი კომპლესის აღმოსავლეთ კიდეში, ყველაზე მაღალ ადგილასაა აღმართული. იგი წარმოადგენს შედარებით მსხვილი და ვიწრო ფიქალის შესანიშნავი წყობით ნაგებ შენობას, მხოლოდ ძირში დიდი ზომის რიყის ქვებია გამოყენებული. კოშკი ერთიან, დაუნაწევრებელ, მძლავრ დომინანტად აღიქმება. კოშკის ჩრდილოეთი და სამხრეთი კედლები სადაა. აღმოსავლეთით, მესამე, მეოთხე და მეხუთე სართულის დონეებზე სიბრტყის სხვადასხვა მონაკვეთში მცირე ზომის სარკმელია გაჭრილი. დასავლეთი ფასადის, რომელიც სოფლისკენ არის მიმართული, მეორე და მეოთხე სართულებზე კარის ღიობებია შემორჩენილი კოჭის ბუდეებით, რაც აივნების არსებობაზე მეტყველებს. მესამე სართულის დონეზე პატარა სარკმელია გაჭრილი. კოშკს გამორჩეული დასრულება აქვს. იგი სრულდება ყოველი კედლის ცენტრში მოწყობილი ძლიერად შვერილი მაშიკულით. კოშკი განიერია, მძლავრია,მირე ენტაზისით. მეორე კოშკის ნანგრევი ანსამბლის სამხრეთით კლდის დამრეც ფერდზეა აგებული. სამხრეთიდან შეყენებული დიდი ზომის რიყის ქვებზე დგას. ვინაიდან კოშკის ნახევარია შემორჩენილი ჩამოკვეთილია მთელი დასავლეთი მხარე. იგი ჭრილივით იკითხება. 5-6 მეტრის სიმაღლეზე კოშკის ძირი ერთიან შევსებულ მასივს წარმოადგენდა. I სართული ძალიან მაღლაა გაჭრილი და მისგან მხოლოდ კარის ღიობია შემორჩენილი. ისიც დასავლეთით, ჩაჟაშისკენ მიმართული. კარის თავზე თეთრი ფერის დიდი არქიტრავის ქვაა გადებული. შირში მოცემული კოჭის ბუდეები, რაც აქაც აივნის არსებობის მანიშნებელია.

 

ეკლესია

ერთი ციდა, დამჯდარი პროპორციების, ფიქალის ლოდებით ნაგები დარბაზული ეკლესია სოფ. ჩაჟაშის ციტადელის ტერიტორიაზე, მაღალი კლდოვანი ბორცვის სამხრეთ-დასავლეთი ფერდის ხელოვნურად გამაგრებულ ბაქანზე, დგას, ციტადელისგან შემორჩენილი, ბაქნის დასავლეთ კიდეში აღმართული მაღალი კოშკის სიახლოვეს. გეგმაში მართკუთხა ფორმის, დაბალი დარბაზი ვიწრო, გადაკეთების გამო, უხეიროდ ამოყვანილი, ვიწრო, ფართო კონქიანი აფსიდით სრულდება, რომელსაც, დარბაზის მხარეს, მთელს სიმაღლეზე, მსუბუქად შვერილი მხრები აქვს. აფსიდის ცენტრში ერთი დიდი, სწორკუთხა მოხაზულობის სარკმელია, განიერი, ღრმა წირთხლებით. აფსიდის კედლის სამხრეთ კიდეში ღრმა, მომცრო მართკუთხა ნიშაა. აფსიდში კედელზე მიდგმული, დაბალი (როგორც სჩანს, ამჟამად, მისი ზედა ნაწილი მოშლილია), ფიქალითვე ამოყვანილი ტრაპეზია. დარბაზი და აფსიდი გამიჯნულია ფიქალითვე ნაშენი, შეულესავი კანკელით – ერთიანი კედელი, ცენტრში ღიობით აფსიდში შესასვლელად (აღსავლის კარი) და მის ორსავ მხარეს, მოზრდილი, სამკუთხა, ღრმა წირთხლებიანი ღიობებით ხატებისთვის. კანკელის ზედა ნაწილი მორღვეულია – არ არის ანტაბლემენტი და აღსავლის კარის თაღი, გვერდითა ნაწილების (აღსავლის ორსავ მხარეს) კიდეებიც უსწორმასწოროდაა “დასაფეხურებულ-დაკბილული”. აფსიდი ერთი საფეხურითაა ამაღლებლი დარბაზის იატაკის დონიდან, ოღონდ ეს დამოუკიდებელი საფეხური კი არაა (როგორც, ჩვეულებრივ, სვანეთის ეკლესიებში შეიძლება ვნახოთ), არამედ კანკელის კედლის ძირია, რომელიც, აღსავლის კარის “ღიაობის” გამო, აფსიდში შესასვლელი საფეხურის როლს ასრულებს. კონქის ზედა ნაწილი და მთელი კამარა შემორჩენილი არ არის და მათ მაგივრობას ფიქალის ლოდები სწევს, რომლებიც ერთგვარ “ბრტყელ გადახურვას” უქმნის ეკლესიას (ესეც, როგორც სჩანს, გვიანი გადაკეთების შედეგია). ეკლესიაში შესასვლელი ერთადერთი კარი დასავლეთ კედელშია გაჭრილი (გარედან დარბაზში ერთი საფეხურით ქვემოთ ჩავდივართ). უშგულის სხვა ეკლესიათა მსგავსად, ისიც საკმაოდ დაბალია, ფართო წირთხლებიანი; დარბაზის მხრიდან იგი თაღოვანია, ოდნავ “შეისრული” ფორმისა, ხოლო საფასადო მხრიდან – სწორკუთხაა, უზარმაზარი მართკუთხა ბალავრით გადახურული. კარის გარდა, დასავლეთ კედელში ერთი სარკმელიცაა გაჭრილი, იგივე ფორმისა, რაც აფსიდში, ოღონდ ბევრად უფრო დაბალი და უფრო ღრმა წირთხლების მქონე. ფასადებზე ორივე სარკმელი ბოლოებ-გაფართოვებული ღრიჭოებივით აღიქმება. გრძივი კედლების ქვედა ნაწილს ვიწრო, დაბალი საფეხური გასდევს. დარბაზის შიდა სივრცე, სრულიად სადა, შეუმკობელ-დაუნაწევრებელი, როგორც სჩანს, ერთიანად იყო შებათქაშებული. ამჟამად შებათქაშება მხოლოდ ჩრდილოეთ კედელზეა შემორჩენილი. ეკლესიას თავდაპირველი კარები შერჩენილი არ აქვს. ახლა აქ არის შედარებით ბოლოდროინდელი, ჩაჟაშის ერთ-ერთი მკვიდრის შენაწირი, ხის, კვეთილობიანი კარი – ცენტრში დიდი ბოლნური ჯვარი მედალიონში, საფეხუროვან კვარცხლბეკზე, ხოლო კარის დანარჩენ არეზე მედალიონებია განაწილებული, მათში ჩასმული ბორჯღალებითა და სტილიზებული როზეტებით; კარის ქვედა ნაწილზე, ლითონის განიერი ფირფიტაა მიმაგრებული, მსხვილი დეკორატიული მოტივით შემკული. ამჟამად, ეს ფირფიტა კარის ხის საფუძველს საგრძნობლადაა მოშორებული. ეკლესიის სრულიად სადა, შეუმკობელი ფასადები, ინტერიერის მსგავსად, ერთიანად იქნებოდა შებათქაშებული. ამჟამად შებათქაშება, ფრაგმენტულად, მხოლოდ ჩრდილოეთ ფასადზეა შემორჩენილი. ეკლესია ფიქალის ფილებითაა გადახურული.

 

წყარო: memkvidreoba.gov.ge

 

ჟაბეშის ეკლესია

ჟაბეშის მაცხოვრის ეკლესია

ჟაბეშის ეკლესია

ჟაბეშის მაცხოვრის ეკლესია X-XI საუკუნეების ძეგლია, რომელიც სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, მულახის თემის სოფელ ჟაბეშში მდებარეობს, სოფლის განაპირას, შემაღლებულ ბორცვზე. იგი დარბაზულ ნაგებობას წარმოადგენს და ნაგებია თლილი შირიმის კვადრებით. ეკლესიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ფასადებს მთის ფერდობი ესაზღვრება, ხოლო ჩრდილო-დასავლეთ ფასადები ადვილად მისასვლელი და აღქმადია. აღმოსავლეთ-დასავლეთ ღერძზე წაგრძელებული ეკლესია მწყობრი პროპორციებით იქცევს ყურადღებას. სრულიად უნიკალურია სწორკუთხა გეგმარებით ამოყვანილი და ორფერდა საბურავის ქვეშ მოქცეული საფასადო კედლების მხატვრული გადაწყვეტა, რომელიც თაღედის არქიტექტურულ კომპოზიციას ეფუძნება. ეს უკანასკნელი, როგორც ეპოქისთვის ნიშნეული მხატვრული ტენდეცია და ტაძრის დამათარიღებელი ერთ-ერთი გარემოება, ამავდროულად, აღნიშნული არქიტექტურული მოტივის რეგიონალური სახესხვაობის წარმომჩენიცაა. ეკლესიის მკაცრად განსაზღვრულ აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძს დამატებით გამოკვეთს სწორედ საკურთხევლისა და ცენტრალური შესასვლელის გასწვრივ, კედლის სიბრტყეზე გაშლილი სამთაღედი. თაღედის მოხაზულობა კედლის ზედა ნაწილში მრავალმნიშვნელოვნად იმეორებს სვანური კოშკების გვირგვინებისთვის დამახასიათებელ, დაკბილულთაღებიანი სალოდეების მონახაზს, როდესაც თითოეული ფასადის შესაბამისად, სალოდეები სამთაღოვან პარაპეტშია ჩასმული. სწორედ სამთაღედის კომპოზიცია უდევს საფუძვლად ეკლესიის საფასადო გაფორმებას: სამთაღედის შიდა წყვილი ,,კბილი“ შეწყვილებული ლილვებით ,,უკავშირდება“ საფასადო კედლის ქვედა მხარეს – ცოკოლს. აღმოსავლეთ ფასადის შუა თაღში (სამივე თაღი ერთი სიმაღლისაა), ასევე თაღოვანი მოხაზულობის, მაღალი და ვიწრო, ტაძრის ერთადერთი სარკმელია გაჭრილი, ხოლო დასავლეთ კედლის შუა თაღი (შუა თაღი სიმაღლით აღემატება დანარჩენ ორს) შესასვლელს ეთმობა, რომელშიც სწორკუთხა, რკინის შეჭედილი კარია შებმული. ამჟამად, ეკლესიის შესასვლელს უხეშად ფარავს უახლოეს წარსულში მიშენებული სტოა, რომლის იატაკი და კიბის საფეხურები მეტლახის ფილებით არის მოპირკეთებული. ეს უკანასკნელი გარემოება ტაძარზე განხორციელებული უკანონო არქიტექტურული ჩარევის სავალალო შედეგია, რომელმაც დასავლეთ ფასადის გარდა, მოიცვა სამხრეთ ფასადიც. სამხრეთ ფასადზე ცალქანობა გადახურვის ქვეშ მოქცეული მინაშენი მიედგა. ორივე მინაშენი ნაგებია ბლოკითა და ბეტონით და გადახურულია თუნუქით; თუნუქით გადახურულია ტაძრის განახლებული საბურავიც, რომელიც ხის ახალ კონსტრუქციებზეა გადაყვანილი. ცუდად ხვდება თვალს საფასადო წყობაზე გამოვლენილი ბზარების ცემენტით ამოლესილი ნაპრალები და ეკლესიის ცოკოლის ბეტონით გადალესილი ზედაპირი (ჩრდილოეთ ფასადზე). მაცხოვრის ეკლესიის ინტერიერის ნახვა ვერ მოხერხდა. თუმცა ცნობილია, რომ ტაძარი მე-12 საუკუნით დათარიღებული ფრესკული მხატვრობით იყო შემკული, რომლის კვალიც თითქმის აღარაა დარჩენილი. არ შემორჩა ტაძრის დროინდელი ჯვარ-ხატებიც. სოფელ ჟაბეშის მაცხოვრის სახელობის (სვანურად – მაცხვარ) დარბაზული ეკლესიის მხატვრულ-ისტორიული მნიშვნელობა სცილდება ლოკალური რეგიონის საზღვრებს და ის ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლად მოიაზრება, რომლის დაცვა-შენარჩუნება მეტად მნიშვნელოვანია ქვეყნის ხუროთმოძღვრული მემკვიდრეობისათვის.

 

 

ხალდეს ეკლესია

ხალდეს მაცხოვრის ეკლესია

ხალდეს ეკლესია

ხალდეს მაცხოვრის ეკლესია XIX საუკუნის ძეგლია, რომელიც სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, კალის თემის სოფელ ხალდეში მდებარეობს. იგი ფიქლით ნაშენი დარბაზული ნაგებობაა. დღევანდელი ტაძარი განვითარებული შუასაუკუნეების ეკლესიის ადგილას არის აგებული, რომელიც ხალდეს აჯანყებისას რუსებმა სრულიად გაანადგურეს. ეკლესია მოხატული ყოფილა, ტაძრის მხატვრობა აღწერილი აქვს დიმტრი ბაქრაძეს. ექვთიმე თაყაიშვილი თავის ემიგრანტულ ნაშრომებში წერს: როდესაც ბაქრაძე იყო იქ, მაშინ იქ ჯერ კიდევ
ძველი ეკლესია არსებობდა მაცხოვრისა. მან ყურადღება მიაქცია ფრესკებს, 

რომლის შესახებ სწერს: სამხრეთის კედელზე წარმოდგენილნი არიან მთელი რიგი წმიდათა; ზოგნი მათგანი ცხენებზე სხედან და გაბრწყინებულნი არიან სინათლით თავების ირგვლივ; სხვები თოფებით არიან; მამაკაცნი ზოგნი წვერებით, ზოგნი უწვეროდ. საზოგადოთ რაოგორც მამაკაცები, ისე დედაკაცები შავის საბურავით არიან და გვირგვინებით. ომია, ზოგი მკვდარია და მიწაზე არიან გაფრთხობილნი. წარწერა: წჲ გი. აქა ესთუმრა: წჲ გი : ნეოფასთესა. (დ. ბაქრაძე, გვ. 115). ამის მეტს ამ ეკლესიის შესახებ დ. ბაქრაძე არაფერს არ ამბობს”. ძველი ეკლესიისგან შემორჩენილი კარნიზის ქვები გამოყენებულია ახალი ნაგებობის დეკორისთვის. ხალდეს მაცხოვრის ეკლესიაში დაცულია საუკუნის, ჭედური, მცირე ზომის წმ. გიორგის ხატი. ტაძრის დასავლეთ კედელში თაღოვანი შესასვლელია. ინტერიერიცა და ექსტერიერიც შებათქაშებული ყოფილა, თუმცა დღესდღეობით ბათქაში მხოლოდ ნაწილობრივაა შემორჩენილი. ხის, მოჩუქურთმებული კარი და კანკელი ახალია და ადგილობრივი ხეზე მკვეთის, ჯაბა ჯოხაძის მიერაა შენაწირი.