ჯვრის მონასტერი (მცხეთის ჯვარი)

ბაზილიკისა და გუმბათოვანი ტაძრის ტიპები საქართველოში

საქართველოში IV საუკუნეში ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა, რამაც დიდი გავლენა იქონია, როგორც ქვეყნის განვითარებასა და საგარეო ორიენტაციაზე, ასევე ქართულ ხუროთმოძღვრებაზე. ქრისტიანულმა ეკლესიამ არქიტექტორებს გარკვეული ამოცანა დაუსახა: უნდა შექმნილიყო სარწმუნოებრივი რიტუალისთვის განკუთვნილი საგანგებო შენობა, რომელიც ბევრ მლოცველს დაიტევდა. ამ ამოცანის გადაწყვეტა, რა თქმა უნდა, ერთბაშად ვერ მოხერხდა. პირვანდელი ეკლესიები ძალიან მცირე ზომისაა, ეკლესიაში მღვდელი შედიოდა, მლოცველები კი გარეთ იდგნენ. დროთა განმავლობაში იხვეწება გეგმარება და კონსტრუქციები, ხუროთმოძღვრები ეძებენ ახალ ფორმებს, ატარებენ ექსპერიმენტებს, საბოლოოდ კი ქართული სატაძრო ხუროთმოძღვრება იღებს ჩამოყალიბებულ სახეს და მრავალფეროვნებითაც გამოირჩევა. ქრისტიანულ საკულტო არქიტექტურაში ნაგებობათა ორი ტიპი გავრცელდა: ბაზილიკა და გუმბათოვანი ნაგებობა. პირველი ქრისტიანული სატაძრო ნაგებობები ბაზილიკებია, გუმბათოვანი ტაძრები მხოლოდ VI საუკუნეში იკიდებს ფეხს და წამყვან ადგილსაც იკავებს განვითარების შემდგომ ეტაპებზე. ამ სტატიაში ჩვენ განვიხილავთ საქართველოში გავრცელებულ ბაზილიკისა და გუმბათოვანი ტაძრის ტიპებს.

 

ბაზილიკა

ბაზილიკა წაგრძელებულ, გეგმით სწორკუთხედის ფორმის, უგუმბათო ნაგებობას წარმოადგენს. მისთვის დამახასიათებელია წაგრძელებული აღმოსავლეთ-დასავლეთ ღერძი. საქართველოში ბაზილიკის რამდენიმე ტიპია გავრცელებული: ერთნავიანი ბაზილიკა (იგივე დარბაზული ეკლესია), სამნავიანი ბაზილიკა, ორნავიანი ბაზილიკა და სამეკლესიიანი ბაზილიკა.

სხალთის ტაძარი (დარბაზული ეკლესია შვერილი აფსიდით)

დარბაზული ეკლესია ერთი ნავისგან შედგება, რომელსაც ზოგჯერ ეგვტერები და გარშემოსავლელიც აქვს. ერთნავიანი ბაზილიკები გავრცელებულია მთელი შუასაუკუნეების განმავლობაში. დარბაზული ეკლესიის ნიმუშებია: აკვანება, სხალთის, სპეთის, ეხვევის ტაძრები და სხვა.

ურბნისი (სამნავიანი ბაზილიკა)

სამნავიანი ბაზილიკა ბურჯებით გამოყოფილი სამი ნავისგან შედგება. გვერდითა ნავები უფრო ვიწრო და დაბალია შუა ნავთან შედარებით. სამნავიანი ბაზილიკის მნიშვნელოვანი ნიმუშებია: ბოლნისის სიონი, ურბნისის სიონი, კაწარეთის სამება და სხვა.

დმანისის სამეკლესიიანი ბაზილიკა

სამეკლესიიან ბაზილიკაში სამნავიანისგან განსხვავებით ნავები გამოყოფილია კედლებით და არა ბურჯებით. ბაზილიკის ეს ტიპი მხოლოდ საქართველოში გვხვდება. სამეკლესიიან ბაზილიკაში ერთ შენობაში ერთმანეთთან კარებით დაკავშირებული 3 სამლოცველო ეკლესია ერთიანდება, რომლებშიც დღის განმავლობაში ცალ-ცალკე რამდენიმეჯერ ატარებდნენ წირვას. ამ ტიპს მიეკუთვნება: დმანისის სიონი, ზეგაანის ყოვლადწმინდის ბაზილიკა, ნეკრესის ბაზილიკა და სხვა.

ქილდის ორნავიანი ბაზილიკა

ორნავიანი ბაზილიკა ბურჯებით გამოყოფილი ორი ნავისგან შედგება, მას შესაძლოა ჰქონდეს დამატებით მინაშენი (ეკვდერი, სტოა). გვერდითა ნავი ამ შემთხვევაშიც უფრო დაბალი და ვიწროა მთავარ ნავთან შედარებით. ორნავიანი ბაზილიკის ნიმუშებია: ტაბაკინის, ქოჩალოსა და ქილდას ეკლესიები და სხვა. 

ურბნისი (სამნავიანი ბაზილიკა)

 

გუმბათოვანი ტაძარი

VI საუკუნიდან ქართულ ხუროთმოძღვრებაში ადგილს იმკვიდრებს გუმბათოვანი ტაძარი. საქართველოში გუმბათოვანი ეკლესიის რამდენიმე ტიპი გვხვდება, პირველ რიგში განვიხილავთ ჯვარ-უმბათოვან ნაგებობებს.

სამწევრისი (ერთკონქიანი თავისუფალი ჯვარი)

ჯვარ-გუმბათოვანი ნაგებობები ორ მთავარ ჯგუფად იყოფა – თავისუფალი ჯვრისა და ჩახაზული ჯვრის ტიპის. ისინი შეიძლება იყოს ცენტრალურგუმბათოვანი ან დასავლეთის მკლავი იყოს უფრო გრძელი დანარჩენებთან შედარებით. ცენტრალურგუმბათოვან ტაძრებს ჯვრის ყველა მკლავი თანაბარი ზომის აქვთ და გუმბათი ცენტრშია აღმართული. თავისუფალი ჯვრის შემთხვევაში ჯვრის ფორმა გარე მასებში მიწის დონიდანვე ვლინდება,

სამთავისი (ჩახაზული ჯვარი)

ჩახაზული ჯვრის გეგმა კი სწორკუთხედშია ჩაწერილი და ჯვრის ფორმა სივრცეში იქმნება. თავისუფალი ჯვრის ტიპის ტაძრებია: იდლეთის ნათლისმცემლის ეკლესია, სამწევრისი, ერელაანთ საყდარი, დაშბაშის წმ. გიორგის ეკლესია და სხვა. ჩახაზული ჯვრის ტიპს მიეკუთვნება: სვეტიცხოველი, ალავერდი, სამთავისი და სხვა. ამ ორ ძირითად ჯგუფში ერთიანდებიან შემდეგი ქვეტიპები, რომლებიც დაყოფილია აფსიდების რაოდენობის მიხედვით: ერთკონქიანი, ტრიკონქი და ტეტრაკონქი. სამივე მათგანი შეიძლება იყოს, როგორც თავისუფალი, ასევე ჩახაზული ჯვრის ტიპის. ერთაფსიდიანის შემთხვევაში აფსიდით მხოლოდ აღმოსავლეთის მკლავი სრულდება, დანარჩენი კი სწორკუთხაა,

ოშკი (ტრიკონქი)

ტრიკონქის შემთხვევაში მხოლოდ დასავლეთის მკლავია სწორკუთხა, ტეტრაკონქს კი ოთხივე მხარეს აფსიდი აქვს. ცალკე გამოვყოფთ კუთხისოთახებიან ტეტრაკონქს, რომელიც ტეტრაკონქის გართულებულ ვარიანტს წარმოადგენს. ამ ტიპის უმნიშვნელოვანესი ნაგებობა მცხეთის ჯვარია, ჯვრის მონასტერს მოყვა მსგავსი გეგმის მქონე ძეგლთა აგება სხვადასხვა კუთხეში (ატენის სიონი, მარტვილის მონასტერი, ძველი შუამთა).

მცხეთის ჯვარი

მცხეთის ჯვრის უშუალო წონამორბედია ნინოწმინდის ტაძარი. ტეტრაკონქის უნიკალური და გრანდიოზული ნიმუშია ბანას ტაძარიც. გუმბათოვანი ნაგებობის არაჯვრული ტიპებიც არსებობს, ესენია მრავალაფსიდიანი ტაძარი (ექვსაფსიდიანი და რვააფსიდიანი) და კუპელჰალე.

კაცხის მრავალაფსიდიანი ტაძარი
კაცხის მრავალაფსიდიანი ტაძარი

მრავალაფსიდიან ნაგებობებს ინტერიერში ყვავილისებური მოხაზულობა აქვთ,  ექსტერიერში კი მრავალწახნაგას წარმოადგენენ. მრავალაფსიდიანი ტაძრის მნიშვნელოვანი ნიმუშებია: კაცხის ტაძარი, ბოჭორმის ტაძარი, გოგიუბა, კიაღმის ალთი და სხვა. კუპელჰალე გახლავთ დარბაზული ნაგებობა, რომელზეც გუმბათია აღმართული. მას ასევე ეწოდება გუმბათიანი დარბაზი, ეს ტერმინი გიორგი ჩუბინაშვილმა დაამკვიდრა ქართულ ხელოვნებათმცოდნეობაში. კუპელჰალეს საყურადღებო მაგალითებია: დვანის წმ. გიორგის ეკლესია, სოლომონ-ყალა, ვაჩნაძიანის ყველაწმინდა, ზემო მაჩხაანის მთავარანგელოზის ეკლესია და სხვა.

არმაზციხის წარმართული ტაძარი

აქვე გავავლოთ ერთი პარალელი ქრისტიანულ მრავალაფსიდიან ტაძრებსა და არმაზციხის წარმართულ ტაძარს შორის, შიგა სივრცის გარე მასებში გამოვლენასთან დაკავშირებით. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ქრისტიანული პერიოდის მრავალაფსიდიანი ტაძრები ჩაწერილია მრავალწახნაგაში, არმაზციხის ექვსაფსიდიანი ტაძარი კი სწორკუთხედშია ჩაწერილი. ამიტომაც, მიუხედავად იმისა, რომ ბოჭორმაცა და არმაზციხეც მრავალაფსიდიანია, ისინი ექსტერიერში სრულიად განსხვავებულად გამოიყურებიან. აქვე დავამატებ, რომ საუკუნეთა განმავლობაში არქიტექტურა მიისწრაფვოდა მასების შემსუბუქებისკენ, როგორც კონსტრუქციული, ასევე ვიზუალური თვალსაზრისით. სწორედ ამ სწრაფვამ განაპირობა თუნდაც ნიშების გაჩენა ეკლესიათა ფასადებზე. აქედან გამომდინარე არმაზციხის ტაძრისა და შუასაუკუნეების მრავალაფსიდიანი ტაძრების გეგმათა თავისებურებები არქიტექტურული ევოლუციის ერთგვარ მაგალითადაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ.

კაცხის ტაძარი (მრავალაფსიდიანი)
სამწევრისი (თავისუფალი ჯვარი)
სამთავისი (ჩახაზული ჯვარი)
მეგალითური კულტურა საქართველოში

მეგალითური კულტურა საქართველოში

მეგალითური კულტურა მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული და ის დღემდე კვლევის საგანს წარმოადგენს. მეგალითი (მეგა – დიდი, ლითოს – ქვა) უზარმაზარი, დაუმუშავებელი ან დამუშავებული ქვის ლოდებისაგან აგებული ნაგებობაა. მეგალითური ძეგლები ჯერაც არ არის სრულყოფილად შესწავლილი და მათი აგების მეთოდებსა თუ დანიშნულებაზე სხვადასხვა მოსაზრებები არსებობს. აღნიშნული ნაგებობები ძირითადად ენეოლითისა და ბრინჯაოს ხანით თარიღდება (ძვ. წ. III-II ათასწლეულები). მეგალითური კულტურისთვის დამახასიათებელი ძეგლთა ტიპებია: დოლმენი, მენჰირი, კრომლეხი, ქვაყუთები, დახურული კორიდორები, ციკლოპური ციხე-სიმაგრეები. მენჰირი მეგალითური ნაგებობების ყველაზე მერტივი ფორმაა, იგი ვერტიკალურად აღმართულ ლოდს, მონოლითს წარმოადგენს. მათი სიმაღლე ზოგჯერ 20 მეტრსაც კი აღწევს. ზოგიერთი მენჰირი დამუშავებულია, ზოგი კი დაუმუშავებელი, ბუნებრივი ფორმის ლოდია. მონოლითთა ნაწილზე ამოტვიფრულია სხვადასხვა სიმბოლური გამოსახულებები.

სტოუნჰენჯი. ფოტოგრაფი: William Russell Sedgfield. გადაღებულია 1853 წელს.

კრომლეხი ქვის ფილების წრიული ან კვადრატული ნაგებობაა. მსოფლიოში განსაკუთრებით ცნობილი კრომლეხია სტოუნჰენჯი. კრომლეხები მიცვალებულთა დასაკრძალად გამოიყენებოდა, თუმცა მეცნიერთა ნაწილის მოსაზრებით ზოგიერთი ამ ტიპის ძეგლი ასტრონომიული დანიშნულებისა იყო. დოლმენი ქვის უზარმაზარი ფილებით შექმნილ კამერას წარმოადგენს, რომელიც ქვის ერთიანი ფილითვეა გადახურული. დოლმენთა უმრავლესობას ერთი კედლის ცენტრში გაჭრილი აქვს ხვრელობი, რომელიც ქვისავე საცობით იხურება. არქეოლოგების აზრით ნაგებობათა ნაწილი ტომის ბელადის პრიმიტიულ საცხოვრებელს წარმოადგენდა, ნაწილს კი დასაკრძალავი დანიშნულება ჰქონდა. მეგალითური კორიდორები ორ რიგად ჩამწკრივებულ ლოდებს წარმოადგენს, რომლებიც დიდი ზომის ფილებითაა გადახურული და დახურულ დერეფანს ქმნის. მეგალითური, იგივე ციკლოპური, ციხე-სიმაგრეები დაუმუშავებელი ან ნახევრად დამუშავებული ქვებისგან ნაგებ სასიმაგრო კომპლექსს წარმოადგენს. ასეთ სიმაგრეებში გამოყენებულია, როგორც მომცრო ზომის ნამტვრევი ქვები, ასევე უზარმაზარი ლოდები. ციკლოპური ციხე-ნამოსახლარები მოიცავენ თავდაცვით ნაგებობებს, საცხოვრებელ განყოფილებებს, დარან სამალავებს და საკულტო ნაგებობებს.

მოაი. ფოტოგრაფი: Katherine Maria Routledge. გადაღებულია 1914-15 წლებში.

მეგალითური ნაგებობის კიდევ ერთი განსხვავებული სახეა მოაი, რომელიც მხოლოდ აღდგომის კუნძულებზე გვხვდება. მოაი უზარმაზარ მონოლითში ამოჭრილ ადამიანის ფიგურას წარმოადგენს. მათი წონა ზოგჯერ წონა ზოგჯერ 20 ტონასაც აღწევს. კუნძულზე მდებარე რანო-რარაკუს კრატერის ფერდობზე ნაპოვნია დაუსრულებელი ქანდაკება, რომელიც 20 მეტრამდე სიმაღლისაა და 270 ტონას იწონის. მეგალითური კულტურა ერთ-ერთი საინტერესო საკვლევი თემაა მეცნიერთათვის, ამ ძეგლებთან და მათ ამშენებლებთან დაკავშირებით ბევრი რამ ჯერაც საიდუმლოებითაა მოცული. გიგანტური ლოდებით ნაგები ეს საოცარი ნაგებობები უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენს მნახველზე.

 

მეგალითური კულტურა საქართველოში

მეგალითური კულტურა საქართველოში ფართოდ იყო გავრცელებული, ასეთი ძეგლები განსაკუთრებით მრავლად გვხვდება სამცხე-ჯავახეთში, ქვემო ქართლსა და აფხაზეთში. აქ მეგალითური ნაგებობების ფაქტობრივად ყველა ტიპი გვხვდება. საქართველოში ციკლოპურ ციხე-ნამოსახლარებსა და მსგავს მონუმენტურ ძეგლებს გმირთ-ნაკვეთებად იხსენიებდნენ და მათ აგებას ხალხი დევებს ან გიგანტებს მიაწერდა, მონოლითებს კი ქვა-კაცას, ქვა-რძალს ან ძუძუ-ქვას უწოდებდნენ. ეს სახელები გვხვდება არამხოლოდ ხალხურ ზეპირსიტყვიერებაში, არამედ წერილობით წყაროებშიც. დიდი ლოდებით ნაგებ სიმაგრეებს ხშირად აღწერს ვახუშტი ბაგრატიონი, ასევე “დიდ ლოდსა” და “დიდროვან ლოდებს” იხსენიებს ვახტანგ VI “დასტურლამალში”. მეგალითურ ძეგლებს სხვადასხვა რწმენა-წარმოდგენებსა და რიტუალებს უკავშირებდნენ შუასაუკუნეებშიც, XIX-XX საუკუნემდეც კი. ვახუშტი ბატონიშვილი “საქართველოს გეოგრაფიაში” წერს: “პატივანს ქვეით ვაკეს არს ლოდი, რომელი გვალვასა თუ გადააბრუნო და შენამო, მოვალს წვიმა, ხოლო წვიმიანობასა შინა თუ შეაყარო ნაცარი და გადააბრუნო, იქმნების უწვიმრობა”.

მურჯახეთის მენჰირი

მსგავსი რიტუალები საქართველოს ბევრ სოფელშია ცნობილი, ერთ-ერთი ასეთია მურჯახეთის მენჰირს უკავშირდება: ადგილობრივები მონოლითს მიაწერდნენ რძის მოცემა-მომატების ძალას, ამიტომაც ქალები მიდიოდნენ თაყვანსაცემად, საკმეველს უკმევდნენ და ქონს ან ზეთს უსვამდნენ. საქართველოში მრავალი მენჰირია შემონახული, ისინი თევზისა (კალმახის) ნაყოფიერების კულტებს უკავშირდებოდა, რაზეც ამ მონოლითებზე ამოკვეთილი გამოსახულებები მეტყველებს. აფხაზეთის ტერიტორიაზე მრავლად გვხვდება დოლმენები, ერთ-ერთი დოლმენი თბილისის ეთნოგრაფიულ მუზეუმშია გადმოტანილი. სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში ფართოდაა გავრცელებული ციკლოპური კომპლექსები, ისევე როგორც სხვა მეგალითური ფორმები.

ეთნოგრაფიული
აფხაზური დოლმენი თბილისის ეთნოგრაფიულ მუზეუმში

ზოგიერთ ციკლოპურ კომპლექსში, გარდა თავდაცვითი სიმაგრეებისა, საცხოვრებელი ნაგებობებისა და ქვაყრილებში (კარკნალში) შემალული დარან-სამალავებისა, ვხვდებით დოლმენებსა და საკულტო მონოლითებსაც. ერთ-ერთი ასეთი მეგალითური ნამოსახლარია გოხნარის ლოდოვანი, რომელიც თავისი მასშტაბურობითაც გამოირჩევა. ციკლოპურ სიმაგრეთაგან აუცილებლად უნდა აღინიშნოს აბულისა და შაორის ციხეები, რომლებიც საკმაოდ კარგადაა შემონახული და საოცრად შთამბეჭდავ ძეგლებს წარმოადგენენ. საყურადღებოა გოგიჩაანთ ღელის ნამოსახლარი, რომელიც მიწით დაფარული საცხოვრებლებისგან შედგება, მის თავისებურებას წარმოადგენს ნაგებობათა გუმბათისებური გადახურვა. ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მეგალითური ძეგლია საროს ციხე, აქ უკვე გვხვდება გარკვეულწილად დამუშავებული ლოდები, რომლებიც ერთმანეთსაა მორგებული. სამწუხაროდ მრავალი მეგალითური ძეგლი ქრისტიანულ პერიოდში დაზიანდა, მენჰირთა ნაწილზე ამოტვიფრულია ჯვრები და მოქცეულია მცირე ზომის ეკლესიებში, ციკლოპური ნაგებობების ლოდები გამოყენებულია ტაძრების ასაგებად, რომელბიც კომპლექსის ტერიტორიებზევე დგას, ასეთია მაგალითად თეჯისის მეგალითები.

აბული
აბულის ციხე

თეჯისის წმ. კონსტანტინეს ეკლესია ნაგებია უზარმარი ლოდებით, მასში მოქცეულია მენჰირი და გარშემო მეგალითური გალავანი ევლება. თეჯისის მენჰირს წარსულში კრომლეხი ჰქონია შემოვლებული. ასეთი ცვლილებები კიდევ უფრო ართულებს მსგავსი ძეგლების კვლევას. არქეოლოგიურ კვლევით ლიტერატურაში საქართველოს მეგალითური ძეგლების შესახებ ინფორმაცია პირველად 1881 წელს ჩნდება, ავრანლოს ციკლოპურ ნაგებობას იხსენიებს იოაკიმოვი. შემდგომში ამ თემით ინტერესდებიან ივანე როსტომაშვილი, ალექსანდრე გრენი და ექვთიმე თაყაიშვილი, მათ შორის უფრო გარკვეულ ინფორმაციებს ექვთიმე თაყაიშვილი იძლევა. საინტერესო ცნობებს გვაწვდიან ადრეთვე სმირნოვი და ნიკო მარი. საქართველოს მეგალითების კვლევის საქმეში მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა 1923 წელი, ალგეთის ხეობის კვლევისთვის მივლინებულმა ლეონ მელქისეთ-ბეგმა აღმოაჩინა გოხნარის მეგალითური სადგომი, რასაც მთელი რიგი ექსპედიციები მოყვა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. ამ დროის განმავლობაში მრავალი მეგალითური ძეგლი იქნა შესწავლილი და კვლევა-ძიება დღემდე გრძელდება. ეს მითებსა და მისტიურ საბურველში გახვეული ნაგებობები აქტუალობას არ კარგავს და მუდმივად იზიდავს, როგორც მკვლევარებს, ასევე ზოგადად კულტურით დაინტერესებულ ადამიანებს.
სტატიის ქვემოთ გთავაზობთ ჩამოშლად კატალოგს, სადაც ავტომატურად განთავსდება საიტზე დამატებული ყოველი ახალი სტატია მეგალითური ძეგლების შესახებ.

 

როგორ დავიწყოთ ლაშქრობა

როგორ დავიწყოთ ლაშქრობა

ყელიწადი

თუკი ლაშქრობის დაწყება გსურთ და ინფორმაციას ეძებთ, ეს უკვე პირველი ნაბიჯია დიდი თავგადასავლებისკენ. როგორ დავიწყო ლაშქრობა? რა აღჭურვილობა მჭირდება? სად ვიპოვნო რუკები და საჭირო ინფორმაცია? რომელი მარშრუტი ავირჩიო დასაწყისისთვის? – ეს კითხვები ალბათ მთებში ხეტიალის ყველა მსურველს აწუხებს საწყის ეტაპზე. როცა ტვირთით გრძელი და რთული გზის გავლა გიწევს მცირე ნიუანსებსაც კი დიდი მნიშვნელობა აქვს, ასე რომ ვეცდები პატარ-პატარა გამოსადეგი რჩევები გაგიზიაროთ. პირველ ნაწილს ზოგად მიმოხილვას დავუთმობ, ქვემოთ კი გაეცნობით კონკრეტულ ასპექტებს ცალკე თავებად. პირველი ლაშქრობისთვის ჯობია საშუალო სირთულის, თუმცა ლამაზი და შთამბეჭდავი მარშრუტი შეარჩიოთ, რომ ძალიანაც არ გაგიჭირდეთ და მშვენიერი ხედებით დაუვიწყარი ემოციებიც მიიღოთ. შეგიძლიათ გაყვეთ მოლაშქრეთა კლუბებს და გამოცდილების დაგროვების შემდეგ თავად დაგეგმოთ გასვლა მეგობრებთან ერთად. დასაწყისში არავითარ შემთხვევაში არ წახვიდეთ მარტო, ეს ზოგადადაც არასასურველია, რადგან მთაში მრავალნაცად ადამიანსაც შეიძლება ხიფათი შეემთხვას. იარეთ თანაბრად, ერთ ტემპში, რათა ენერგია მთელი დღის განმავლობაში შეინარჩუნოთ. კარგია, თუ მარშრუტს საკვანძო მონაკვეთებად დაყოფთ. ყოველი მონაკვეთის გავლის შემდეგ დაძლეული გექნებათ კიდევ ერთი სირთულე და ამ დროს შეგიძლიათ საკუთარი თავი დამსახურებული დასვენებით დააჯილდოვოთ. აუცილებლად კარგად შეისწავლეთ მარშრუტი წასვლამდე. გაარკვიეთ წყლის რამხელა მარაგი დაგჭირდებათ, დამატებითი აღჭურვილობა ხომ არ არის საჭირო, რა სიმაღლის დაძლევა მოგიწევთ, დღეში რა მანძილის გავლა და ა.შ. კომფორტულად სიარულისთვის მნიშვნელოვანია ისიც, თუ როგორ ჩაალაგებთ ჩანთას. ეცადეთ შედარებით მძიმე ნივთები ზურგის გასწვრივ განალაგოთ, რაც უფრო ახლოა სიმძიმე სხეულთან, მით უფრო მარტივია ჩანთის ტარება. ასევე, ნუ ჩადებთ ან მიამაგრებთ საგრძნობლად მძიმე აღჭურვილობას (მაგალითად კარავს) გვერდითა მხარეს, ან მეორე მხარესაც დაახლოებით იგივე სიმძიმის ნივთით გაათანაბრეთ. შესაძლოა ჩანთა თავიდანვე იდეალურად ვერ დაარეგულიროთ და სიარულის დაწყებიდან ცოტა ხანში იგრძნოთ რომ რაღაც რიგზე არ არის (მაგ.: წონა მხრებზე ზედმეტად გაწვებათ), ასეთ დროს გზად შეცვალეთ რეგულირება და საბოლოოდ მოიყვანთ თქვენთვის კომფორტულ მდგომარეობაში. სწორად შეაფასეთ თქვენი შესაძლებლობები და არ წაიღოთ ზედმეტი ბარგი. გახსოვდეთ, როგორი ჯან-ღონით სავსეც უნდა იყოს თქვენი თანამგზავრი, მთელი დღე რთულ ბილიკებზე სიარულით ისიც იღლება და დამატებითი ტვირთის აკიდება თავგანწირვის ტოლფასია. ეცადეთ არ იყოთ ძალიან წუწუნა და პრეტენზიული, ეს სხვებისთვისაც დამღლელია და თქვენც ხელს შეგიშლით სიამოვნების მიღებასა და ტკბობაში. იყავით მაქსიმალურად დამოუკიდებელი და ისწავლეთი თქვენი შესაძლებლობების აღმოჩენა და გამოყენება. თუმცა არ უნდა დაივიწყოთ ისიც, რომ მთაში გუნდურობა და თანადგობა აუცილებელი პირობაა. თუკი ფიზიკურად არცთუ ძლიერი ხართ და ცხოვრების დიდ ნაწილს უმოძრაოდ ატარებთ, დაიწყეთ ვარჯიში, რათა თქვენი სხეული მიჩვეული იყოს ფიზიკურ დატვირთვას და უცებ დიდი სტრესი არ მიიღოთ. და რაც მთავარია, გახსოვდეთ, რომ ლაშქრობისას ყველაზე მნიშვნელოვანი სურვილი, სიყვარული და ნებისყოფაა.

 

სად ვიპოვნოთ რუკები

დღესდღეობით რუკებისა და მარშრუტის შესახებ სასარგებლო ინფორმაციის პოვნა ძალიან მარტივია. ამ თემაზე არსებობს რამდენიმე საიტი, ასევე Facebook-ში შექმნილია ჯგუფიმოლაშქრეთა ეროვნული ფედერაცია. ამ ჯგუფში საქართველოს ფაქტობრივად ყველა მოლაშქრე და მოგზაურობით დაინტერესებული მრავალი ადამიანია გაერთიანებული. შეგიძლიათ დასვათ თქვენთვის საინტერესო კითხვა და გამოცდილი ადამიანები გაგიზიარებენ თავიანთ აზრს და მოგცემენ სასარგებლო რჩევებს. რუკებისა და ნავიგაციისთვის საჭირო სხვა ნივთების შეძენა შეგიძლიათ “ჯეოლენდში”. ქვემოთ გთავაზობთ ბმულებს, საიდანაც უფასოდ შეძლებთ რუკების გადმოწერას და გაეცნობით მარშრუტების მიმოხილვებს. ბილიკის შესასწავლად გირჩევთ გამოიყენოთ პროგრამა – Google earth pro. ამ პროგრამაში შეგიძლიათ შეიტანოთ თქვენ მიერ გადმოწერილი მარშრუტი და ნახოთ რა მონაკვეთზე როგორი რელიეფი შეგხვდებათ, რა მანძილები უნდა გაიაროთ, რა სიმაღლებრივი სხვაობის დაძლევა მოგიწევთ და ა.შ. პროგრამაში ასევე შეგიძლიათ თავადაც შეადგინოთ მარშრუტები. ნავიგაციისთვის შეგიძლიათ გამოიყენოთ როგორც სპეციალური GPS მოწყობილობა, ასევე მობილური ტელეფონი. მობილურისთვის გადმოწერეთ რომელიმე აპლიკაცია, რომელიც რუკების ოფლაინ რეჟიმში გამოყენების საშუალებას მოგცემთ, მთაში ბევრგან არ არის მობილური კავშირი.

 

სასარგებლო ბმულები

 

რა გვჭირდება ლაშქრობაში

  • სალაშქრო ფეხსაცმელი
  • ზურგჩანთა
  • კარავი
  • საძილე ტომარა
  • ლეიბი (პარალონი)
  • ტანსაცმელი: შარვალი, შორტი, მაისური, თბილი მოსაცმელი, მზის ქუდი, თბილი ქუდი, ქურთუკი, ხელთათმანები, წინდები, მზის სათვალე (ეცადეთ ტანსაცმელი შეარჩიოთ სინთეზური მასალის ან შალის)
  • პირველადი დახმარების ნაკრები (ლეიკოპლასტირი, ტკივილგამაყუჩებელი, ალერგიის საწინააღმდეგო საშუალება, სპირტი და ბამბა, ბინტი, ელასტიკური ბინტი. გაითვალისწინეთ თქვენი სპეციფიკური საჭიროებები, თუ რაიმე ჯანმრთელობის პრობლემა გაქვთ)
  • დანა
  • ფანარი
  • საწვიმარი
  • ჩანთის საწვიმარი
  • სალაშქრო ჯოხები (ფაქტობრივად სანახევროდ შეგიმსუბუქებთ სიარულს)
  • ნავიგაციის საშუალებები
  • პირადი ჰიგიენის ნივთები
  • ხელის სადეზინფექციო საშუალება
  • მზისგან დამცავი
  • მწერებისგან დამცავი
  • ფაუერ ბანკი
  • დამატებითი ელემენტები ელექტრონული მოწყობილობებისთვის
  • სალაშქრო გაზქურა
  • ცეცხლგამძლე ჭურჭელი
  • წყლის ფილტრი
  • ცეცხლის დასანთები საშუალება (ასანთი, სანთებელა და ა.შ)
  • წყალი
  • საკვები
  • პირადობის მოწმობა ან პასპორტი
  • ერთჯერადი ცხვირსახოცები
  • ნემსი და ძაფი

 

როგორ შევარჩიოთ და სად შევიძინოთ სალაშქრო აღჭურვილობა

სწორად შერჩეული სალაშქრო აღჭურვილობა კომფორტული ლაშქრობის წინაპირობაა. საჭირო ნივთები შეგიძლიათ შეიძინოთ სპორტულ მაღაზიებში (Extreme, The North Face Georgia და სხვა), გამოიწეროთ საიტებიდან (CampSaver.com, Amazon.com, ebay.com და სხვა) ან იყიდოთ ე.წ. “მეორადი ტანსაცმლის მაღაზიებში”. ახალი სალაშქრო აღჭურვილობის შეძენა საკმაოდ ძვირი სიამოვნებაა, მეორადი კი ბევრად შეღავათიანად შეგიძლიათ შეიძინოთ. ასევე შეგიძლიათ ჩაუსაფრდეთ ფასდაკლებებს სხვადასხვა საიტებზე.

ხარისხიანი და თქვენთვის შესაფერისი აღჭურვილობის შერჩევა ძალიან მნიშვნელოვანია. თავიდან უნდა განსაზღვროთ რა კატეგორიისა და სირთულის ლაშქრობებში აპირებთ წასვლას, ამის მიხედვით გადაწყვეტთ რა ტიპის აღჭურვილობა იყიდოთ. ამის შემდეგ შეგიძლიათ შეისწავლოთ რომელი ბრენდის რომელი მოდელია ყველაზე კომფორტული და სანდო. ჰკითხეთ აზრი გამოცდილ ადამიანებს, რომელი ჩანთა თუ კარავი მოსწონთ და რა მხრივ. წაიკითხეთ მომხმარებელთა შეფასებები თქვენს შერჩეულ ნივთზე. ყოველწლიურად კეთდება ახალგამოსული მოდელების საუკეთესო ათეულები, შეგიძლიათ გადახედოთ სხვადასხვა წლების მიხედვით. გაითვალისწინეთ წინა წლების მოდელი არ ნიშნავს ცუდს და მიზნად ნუ დაისახავთ უახლესის ყიდვას. ნახეთ ვიდეოები, სადაც განიხილავენ სხვადასხვა სალაშქრო აქსესუარების დადებით და უარყოფით მხარეებს. ახლა კი მოკლედ მიმოვიხილავ რა უნდა გაითვალისწინოთ აღჭურვილობის შეძენისას. 

კარვები არსებობს სხვადასხვა წყალმედეგობის, სხვადასხვა ზომის, მასალის, წონისა და ოთხივე სეზონისთვის ან თბილი პერიოდებისთვის გათვლილი. ამ მონაცემების მიხედვით მერყეობს ფასიც და უნდა შეარჩიოთ თქვენთვის ხელსაყრელი. ნუ იყიდით ძალიან დიდს, ორკაციანი, ვფიქრობ, ოპტიმალური ვარიანტია. დიდი ზომის კარვები კარგია თუ მანქანით მიდიხართ საკემპინგე ადგილას და ზურგით თრევა არ გიწევთ. გირჩევთ კარავი ახალი იყიდოთ.

სალაშქრო ფეხსაცმელები არსებობს სხვადასხვა რელიეფისთვის გათვლილი. რთული რელიეფისთვის განკუთვნილ ბათინკებს უფრო სქელი ძირი და ძლიერი კორპუსი აქვს და უფრო მძიმეა, თუ მარტივ გასვლებს გეგმავთ, სჯობს მსუბუქი ფეხსაცმელი იყიდოთ. სალაშქრო ფეხსაცმელი რა თქმა უნდა წყალგაუმტარი უნდა იყოს და ძირებს უნდა ჰქონდეს კარგი მოჭიდება, რისთვისაც არსებობს სხვადასხვა მასალა. ცნობილია Vibram-ის ძირები (ეს არის ბრენდი და არა მასალა) და Gore-tex-ის წყალგაუმტარი მასალა. თუმცა ზოგიერთი სალაშქრო ფეხსაცმლის მწარმოებელი იყენებს საკუთარ ძირებს და თუკი ბათინკებზე ვერ იპოვნით წარწერას Vibram, არ ნიშნავს რომ არ ვარგა. გაითვალისწინეთ, სალაშქრო ფეხსაცმელი ცხვირთან ცოტა დიდი უნდა გქონდეთ, რომ დაღმართებში სიარულისას თითები არ დაგემტვრეთ და თავ-ბედი არ იწყევლოთ. ზოგიერთი ბრენდის ზოგიერთ მოდელს აქვს განსხვავებული ზომები გარშემოწერილობის მიხედვით: ვიწრო, საშუალო, განიერი, ასე რომ, თუ განსაკუთრებით ვიწრო ან განიერი ტერფი გაქვთ სჯობს ასეთი მოდელი შეარჩიოთ.

სალაშქრო ზურგჩანთები განსხვავდება ზომით, მასალით, დამჭერების მედეგობით და სხვადასხვა მსგავსი დეტალებით, რაც მათ ფასს განაპირობებს. ჩანთა თანაბრად უნდა ანაწილებდეს წონას სხეულზე და უნდა იყოს რაც შეიძლება მსუბუქი. ზოგიერთ მოდელს აქვს უკეთესი ვენტილაცია ზურგის არეში. თუკი დიდ ექსპედიციებს არ გეგმავთ გიგანტური ჩანთა (80-100ლ და მეტი) არ გჭირდებათ. ერთდღიანი გასვლებისთვის 10-12 ლიტრიანიც საკმარისია. მნიშვნელოვანია ჩანთის ზომის ზუსტად შერჩევა, ზომაში არ ვგულისხმობ ლიტრაჟობას, ნებისმიერი ლიტრაჟობის ჩანთას აქვს ზომები, გათვლილი სხვადასხვა პროპორციების ადამიანებზე. ცნობილი ბრენდების ოფიციალურ საიტებზე შეგიძლიათ ნახოთ თუ როგორ უნდა გაიზომოთ სხეული და რა ზომის ჩანთა იქნება თქვენთვის მორგებული და კომფორტული. სასურველია ჩანთას ჰქონდეს ცალკე განყოფილება საძილე ტომრისთვის, გვერდებზე მოხერხებული განყოფილება წყლის ბოთლისთვის და ჯიბეები, რათა ადვილად ხელმისაწვდომად გქონდეთ საუცბათო ნივთები.

საძილე ტომრები განსხვავდება ზომით, მასალითა და სისქით. არსებობს სინთეზური მასალისა და ბუმბულის ტომრები, ბუმბულისა უფრო მსუბუქი და თბილია. ნუ იყიდით სქელ საძილე ტომარას თუკი ალპურ ზონაში და ცივ ადგილებში არ აპირებთ ლაშქრობას. შეარჩიეთ თქვენი სიმაღლის შესაფერისი ზომის საძილე, ასე სითბოსაც უკეთ შეინარჩუნებთ და ზედმეტი წონის თრევაც არ მოგიწევთ.

თავისუფალი სვანეთის დროშა – ლემი (ლომი)

თავისუფალი სვანეთის დროშა – ლემი (ლომი)

“რაი ლომი და მოლაშქრე მოვიდეს, რომელიცა ხევი ანუ სოფელი არ მოჰყვეს მისითა აბჯრითა, იმა ხეუსა და სოფელსა მიუხდეთ ჩვენ ერთობილი ხევი”.

 

ლემი (ლომი) თავისუფალი სვანეთის დროშაა, რომელიც, გადმოცემით, წინ უძღოდა სვანეთის ლაშქარს ბრძოლის დროს. მისი მფლობელი იყო ხევის უფროსი, რომელსაც მელომე ეწოდებოდა. ლემი გამოჰქონდათ “ჰულიშობის” დღესასწაულზე. ამ დროს ტარდებოდა დროშიანი დოღი, რომელიც სამ დღეს გრძელდებოდა. თუ დოღში მელომე გაიმარჯვებდა, ეს ხევისთვის სასიკეთოდ მიაჩნდათ. დროშა ბოლო ხანებში სეტის წმ. გიორგის ეკლესიაში ინახებოდა, მისი ვერცხლის, ოქროთი დაფერილი, ჭედური ბუნი კი დაცულია სვანეთის მუზეუმში. ლემი ზოომორფული დროშაა, ეს არის ყვითელი აბრეშუმისგან შეკერილი ცხოველის ფორმა, რომელიც მოძრაობისას ჰაერით ივსება და ლომის სახეს იღებს. თუკი ჰულიშობას ლომი კარგად გაიბერებოდა და გაიშლებოდა ეს დიდი ბედნიერებისა და კარგი მოსავლის მომასწავებელი იყო. Read more