ძუძუანას მღვიმე იმერეთში, ჭიათურის მუნიციპალიტეტში, სოფელ მღვიმევის მიდამოებში მდებარეობს, ზღვის დონიდან 480 მეტრზე. მღვიმის წინა ნაწილში გამოვლინდა პალეოლითელი ადამიანის სადგომი. ძუძუანასა და ბონდის მღვიმეებშია აღმოჩენილი მსოფლიოში ყველაზე ძველი ძაფის ნაშთები. ძუძუანას მღვიმის სელის ძაფის ბოჭკოები 34 000 წლისაა. ეს მასალა Read more
თრიალეთის (პატარა ხრამის) პეტროგლიფები ქვემო ქართლში, წალკის მუნიციპალიტეტში, სოფელ განთიადთან (ყოფილი თაქ-ქილისა), მდინარე ქციის მარჯვენა შენაკადის – მდინარე ავდრის ხევის ხეობაში მდებარეობს. გამოსახულებები მეზოლითური, ადრე და შუაბრინჯაოს ხანით თარიღდება. თრიალეთის პეტროგლიფები ქართული კულტურის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და საინტერესო ძეგლია. ამ მხატვრული კომპლექსის განხილვა საუკეთესო შესაძლებლობას გვაძლევს, რათა თვალი მივადევნოთ სახვითი ფორმების აღმოცენებისა და მისი შემდგომი ევოლუციის გზას. პეტროგლიფებს პირველად XIX საუკუნეში ა. იოაკიმოვმა მიაკვლია. 1972 წელს კი თრიალეთის ქვის ხანის შემსწავლელმა ექსპედიციამ ისინი ხელახლა აღმოაჩინა. ავდრის ხევის ხეობა ოთხი ფსევდოტერასისგან შედგება. ფსევდოტერასების მეოთხე ლავური ნაკადის ფუძეში წარმოქმნილია მღვიმეები, რომელთა შორის მოქცეულ კლდის გაშიშვლებულ ზედაპირზე გეომეტრიული, ზოომორფული და ანთროპომორფული გრავირებული გამოსახულებები – პეტროგლიფები აღმოჩნდა. პეტროგლიფები კლდის მასივზე პატარ-პატარა პანოებადაა დაჯგუფებული, სულ ექვსი ამგვარი პანო გამოიყოფა. ცალკეული ფიგურები პანოებს შორის არსებულ მონაკვეთებზეც გვხვდება. აქ ძირითადად ადგილობრივი ფაუნის წარმომადგენლებია გამოსახული: კეთილშობილი ირემი, შველი, ცხენი. მათთან ერთად გვხვდება მღვიმური ლომი, აქლემები, „ფანტასტიკური“ და ჰიბრიდული ცხოველები, გველები, ფრინველები, თევზები და სხვა. მრავლადაა გეომეტრიული ფიგურებიც: კვადრატული ბადეები, ჯვრები და გასხივოსნებული მზის გამოსახულებები. გვხვდება ასევე ადამიანთა ფიგურები (მშვილდ-ისრით) და მახეში გაბმული ცხოველებიც. სქემატური ხასიათის, უმეტესად სწორხაზოვანი გეომეტრიული შტრიხებით შექმნილი ნაკაწრი ნახატები ძლიერ მსგავსებას ავლენს ზურტაკეტის შუაბრინჯაოს ხანის ყორღანების ნიშნიან ქვებზე დაცულ გამოსახულებებთან. ნახატები მცირე ზომისაა, დაახლოებით 2,5 – 20 სმ შორის, ხაზები კი ძირითადად 1-2 მმ სიგანისა და სიღრმისაა. სქემატურად შესრულებულ, მარტივი ხერხებით გადმოცემულ ფიგურებში ოსტატურადაა დაჭერილი გამოსახულ არსებათა დამახასიათებელი ნიუანსები. თრიალეთის (პატარა ხრამის) პეტროგლიფებზე წარმოდგენილი ფაუნა აღნიშნულ რეგიონში ზედა პლეისტოცენიდან შუა ჰოლოცენამდე იყო გაბატონებული და როგორც ჩანს, აქ მცხოვრები ადამიანის ძირითად სანადირო ობიექტს წარმოადგენდა. აქვე აღვნიშნავ, რომ თრიალეთის პეტროგლიფები საფრთხის ქვეშაა, რადგან კლდეები მუდმივად იშლება. ეს უმნიშვნელოვანესი ძეგლი აუცილებლად საჭიროებს ყურადღებას.
სოფელ განთიადს გაივლის ნინოწმინდის სამარშრუტო. ჩამოხვალთ მდ. ავდრის ხევის აბრასთან. აქდან კი ხელმარცხნივ, ხეობაში მიმავალი ბილიკით, დაახლოებით 750 მეტრის გავლის შემდეგ თრიალეთის (პატარა ხრამის) პეტროგლიფების ქვემოთ აღმოჩნდებით. როდესაც დიდ თეთრ მილს მიუახლოვდებით კლდეებისკენ ამავალ, თვალით შესამჩნევ ბილიკსაც დაინახავთ, მაღლა ახვალთ და კლდეზე ამოკაწრულ გამოსახულებებსაც იპოვნით.
გრაკლიანი გორა მრავალფენიანი არქეოლოგიური ძეგლია შიდა ქართლში, კასპის მუნიციპალიტეტში, მდინარე ლეხურას მარჯვენა ნაპირზე წამომართულ გორაზე, უშუალოდ თბილისი-სენაკი-ლესელიძის გზატკეცილთან. ძეგლი მოიცავს ნამოსახლარს და სამაროვანს. აღმოჩენილი მასალა მიეკუთვნება სხვადასხვა პერიოდს პალეოლითიდან ძვ.წ. II-I საუკუნეებამდე. გრაკლიან გორაზე გამოვლენილია ძვ. წ. VII საუკუნის ტაძარი და ორი საკურთეხეველი. აქ მრავალი უნიკალური არტეფაქტია აღმოჩენილი. გრაკლიან გორაზე კავკასიაში პირველად აღმოჩნდა იურიდიული დოკუმენტების საბეჭდავები, რომლებიც სამხრეთ მესოპოტამიაში, ურუქშია დამზადებული. ეს არის 6000 წლის წინანდელი ნივთები, რომლებიც ჯერ კიდევ დამწერლობის შექმნამდე გამოიყენებოდა და მსგავსი ექსპონატები მხოლოდ მსოფლიოს უმაღლესი რანგის მუზეუმებს ამშვენებს. გრაკლიანის მხატვრული დეკორით შემკულ საკრალურ ღუმელს მსოფლიოში ანალოგი არ აქვს. გამოვლენილი მასალებით დასტურდება, რომ აქ ცხოვრობდა კულტურულად უაღრესად დაწინაურებული საზოგადოება, რომელსაც სავაწრო და ეკონომიკური ურთიერთობები ჰქონდა იმდროინდელი ცივილიზაციის ყველა ცენტრთან.
