უშგულის ლამარია (ჟიბიანის ლამარია) | ანგი უშგულის ლამარია, ღვთისმშობლის ეკლესია

უშგულის ლამარია (ჟიბიანის ლამარია, ჟიბიანის ღვთისმშობლის ეკლესია) სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის მუნიციპალიტეტში უშგულის თემის სოფელ ჟიბიანში, სოფლის ჩრდილოეთით, ამაღლებულ ბორცვზე მდებარეობს. ძეგლი IX-X საუკუნეებით თარიღდება. ტაძრის კომპლექსი მოიცავს ღვთისმშობლის ეკლესიას (ლამარია), კოშკს, ორ მაჩუბს და გალავანს. ეკლესია დარბაზულ ნაგებობას წარმოადგენს, ექსტერიერში სამწახნაგაში ჩაწერილი, ნახევარწრიული (მცირედით უსწორმასწორო მოხაზულობის) შვერილი აფსიდით და სამხრეთიდან და დასავლეთიდან გარშემოსავლელით. ნაგებია სუფთად თლილი შირიმის ქვით. გარშემოსავლელში სამხრეთიდან შევდივართ, ეკლესიას კი შესასვლელი დასავლეთიდან აქვს მოწყობილი. კარის ღიობი გარედან სწორკუთხაა, შიგნიდან კი – თაღოვანი. საკურთხეველი, დარბაზის იატაკის დონესთან შედარებით, სამი საფეხურითაა ამაღლებული და გამოყოფილია მხრებით. სატრიუმფო თაღი ხერხულა ორნამენტით დეკორირებულ კაპიტელებს ეყრდნობა. საკურთხეველი დარბაზისგან სამთაღიანი კანკელით გამოიყოფა. დარბაზის ცილინდრულ კამარას საბჯენი თაღი ორ ნაწილად ყოფს. თაღი კონსოლებს ეყრდნობა და გრძივი კედლები პილასტრებით არ არის დანაწევრებული. დარბაზის კედლებს ჩამოსაჯდომი შემოსდევს. ეკლესია ორი თაღოვანი სარკმლით ნათდება, ერთი სარკმელი აფსიდშია გაჭრილი, მეორე კი – დასავლეთ კედელში. ტაძრის ინტერიერში შემორჩენილია მოსახულობის რამდენიმე ფენა. მხატვრობის ფრაგმენტები შემორჩენილია გარშემოსავლელშიც. ორი სარკმლით ნათდება გარშემოსავლელიც, დასავლეთ ნაწილს სარკმელი დასავლეთ კედელში აქვს, სამხრეთის ნაწილს კი – აღმოსავლეთ კედელში. სამხრეთის მინაშენი სრული კამარითაა გადახურული, დასავლეთისა კი – ნახევარკამარით. ეკლესიაში შესასვლელის თავზე რელიეფური ჯვარია გამოსახული. საფასადო დეკორი სადაა, თუმცა მონუმენტური და დასრულებული მხატვრული სახისა. სამწახნაგა შვერილი აფსიდის სამივე წახნაგზე წყობის შეღრმავებით შექმნილი დეკორატიული თაღია. თაღების საყრდენო ორი ცენტრალური კაპიტელი ხერხულა ორნამენტითაა მორთული, ინტერიერის მსგავსად, განაპირა კაპიტელებს კი ფოთლოვანი და სპირალების მოტივები ამკობს. ცენტრალური პილასტრები ფასადის ძირამდე ჩამოდის, გვერდითები კი, ძირიდან საკმაოდ მაღლა, დაბოლოების მომრგვალებით სრულდება. სამხრეთ მინაშენის შესასვლელის ტიმპანში სადა, რელიეფური ჯვრის გამოსახულებაა მოთავსებული. დასავლეთ სარკმელს ჰორიზონტალურ გადანაკეცებიანი, თაღოვანი ორმაგი წარბი ამკობს, სათაურის ზემოთ გრაფიკული ორნამენტია ამოკვეთილი. ამ ფილის ზევით განედლებული ჯვრის რელიეფური გამოსახულებაა ჩასმული. დეკორირებული ფილების ჩრდილოეთით წარწერიანი ფილაა, წარწერა XI საუკუნით თარიღდება: “ქ წმიდაო ღმრთისმშობელო შეიწყალე გუარანდუხტ”. ეკლესიაში შემორჩენილია ასევე სხვადასხვა პერიოდში ასომთავრულით, ნუსხურით, გარდამავალი მხედრულით და მხედრულით შესრულებული, მომლოცველთა დატოვებული გრაფიტები. უშგულის ლამარია (ჟიბიანის ლამარია) ატარებს სვანური თავისი ეპოქის სატაძრო ხუროთმოძღვრებისთვის სახასიათო ნიშნებს, შვერილი წახნაგოვანი აფსიდი, ლაკონური მორთულობა, მონუმენტურობა, და სიბრტყეთა გადათამაშებით შექმნილი შუქ-ჩრდილის დინამიკა, სიბრტყის შეწევით შექმნილი თაღები, დაკიდული თაღები (შეგვიძლია გავიხსენოთ ჩვაბიანის ეკლესიის დასავლეთ ფასადის მორთულობა და სხვ.). თავისი მხატვრული გადაწყვეტით უშგულის ლამარია სვანური ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთ დახვეწილ და ღირებულ ნიმუშს წარმოადგენს.

მხატვრობა

უშგულის ლამარიას (ჟიბიანის ლამარიას) ინტერიერში შემორჩენილია მოხატულობის რამდენიმე ფენა. თავდაპირველად, IX-X საუკუნეებში მოუხატავთ მხოლოდ კანკელი. მხატვრობა ანიკონურია და სტილისტურად ე.წ. “ხალხური მხატვრობის” ჯგუფში ექცევა. კანკელის შუა თაღის ცენტრში გამოსახულია ტოლმკლავა ჯვარი, სვეტების კაპიტელები, თაღები და არქიტრავი სინგურით შესრულებული ორნამენტული მოტივებითაა მოხატული. მოგვიანებით უკვე ეკლესიის ინტერიერი მოიხატა, ეს შრე ფრაგმენტულად მოჩანს მომდევნო ფენის მოხატულობის ქვეშ (ამის შემდეგ სტატიაში პირველი და მეორე ფენის სახელით მოვიხსენიებთ კედლების მოხატულობის ფენებს). პირველი ფენის დათარიღებასთან დაკავშირებით განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს – X ს, X-XI საუკუნეთა მიჯნა, XI ს. საკურთხევლის კონქში გამოსახულია ვედრება, კამარის ჩრდილოეთ ფერდის ქვედა ნაწილში – ჯვარცმა და ფერისცვალება, სამხრეთ ფერდზე – წმ. მხედრები, გაირცევა ასევე ცალკეულ წმინდანთა გამოსახულებები, თუმცა მოხატულობის სრული პროგრამის აღდგენა ვერ ხერხდება. ეკლესია ახლიდან მოუხატავთ XIII ს-ში. მოხატულობის მეორე ფენის პროგრამა შემდეგნაირად გამოიყურება: კონქში გამოსახულია ვედრება, აფსიდის კედელზე – წმ. მამათა რიგი, კამარის ჩრდილოეთ ფერდზე – ხარება და ფერისცვალება, სამხრეთ ფერდზე – შობა და ამაღლება, დასავლეთ კედლის ზედა რეგისტრში – ლაზარეს აღდგინება, შუა რეგისტრში – წმ. მხედრები, დასავლეთ სარკმლის წირთხლებზე – წმ. მკურნალნი, ჩრდილოეთ კედელზე – ჯვარცმა და მიძინება, სამხრეთ კედელზე – იერუსალიმად შესვლა და ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა. რეგისტრები კიბისებური ორნამენტის ჰორიზონტალური ზოლებით გამოიყოფა, გვერდიგვერდ განთავსებულ სცენებს შორის კი ვერტიკალური გამყოფები არსადაა გამოყენებული. კამარის მოხატულობის დანაწევრება არქიტექტურას მიყვება. მთლიანობაში მხატვრობა ტექტონიკურია და ფერწერის ქვეშ არ ქრება არქიტექტურული ფორმა. ასეთი მიდგომა დამახასიათებელია, როგორც ჟიბიანის პირველი ფენისთვის, ასევე ზოგადად სვანური ადრეული მოხატულობებისთვის. მეორე ფენის მხატვართან შეინიშნება სხვა მაარქაიზებელი ნიშნებიც, როგორიცაა მაგ.: ყვავილოვანი დაჩითვა, მომარგალიტებული შარავანდები და მონუმენტალიზმი. მონუმენტურ-არქიტექტონიკურ პრინციპებთან ერთად შეინიშნება დინამიკურ-დეკორატიული ნიშნების შემოსვლაც. მსგავსი მახასიათებლები (არქაული მიდგომებისა და თანადროული ტენდენციების ერთობლიობა) ჩანს სვანეთის იმავე ეპოქის სხვა ნიმუშებშიც (ტვიბი, მუწდი და სხვ.).

გალერეა »