ლეხთაგის ღვთისმშობლის ეკლესია (ლეხთაგის ლამარია) XIV-XV საუკუნეების ძეგლია, რომელიც სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის ერთ-ერთ უბანში, ლეხთაგში მდებარეობს. იგი ორსართულიანი ნაგებობაა, რომლის ქვედა სართულიც სამ სათავსიანი სადგომია. მას შესასვლელი აღმოსავლეთიდან აქვს, საიდანაც თითქმის კვადრატულ ოთახში ვხვდებით. სწორედ ამ ოთახს ადგას თავზე ეკლესია. კვადრატული ოთახის სამხრეთ კედლიდან გავდივართ შედარებით წაგრძელებულ ოთახში. იგი კამარითაა გადახურული და მის ყველა კედელზე (ჩრდილოეთის გარდა) სარკმლებია. ეს ოთახი კი პირველი ოთახის უკან მდებარე მცირე სადგომს უკავშირდება. ამჟამად ძალზედ ძნელია ამ სამოთახიანი სათავსოს თავდაპირველი ფუნქციის განსაზღვრა. ლეხთაგის მაცხოვრის ეკლესიაში ფრაგმენტების სახით შემორჩენილია ისტორიული მნიშვნელობის, XV საუკუნის მოხატულობა. საკურთხევლის მეორე რეგისტრში გამოსახულია მარიამ ღვთისმშობელი, რომელიც ეხვევა ყრმას და მას ანგელოზები სცემენ თაყვანს. ტაძრის მოხატულობის ქვედა რეგისტრში წარმოდგენილია ტაძრის აღმშენებელი დემეტრე ჩართოლანი და პირნათელ ჯაფარიძის ოჯახი.
ჟამუშის მაცხოვრის ეკლესია (მაცხვარ)სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, მულახის თემის სოფელ ჟამუშში მდებარეობს. იგი XI საუკუნით თარიღდება. ტაძარი კოშკებისა და საცხევრებელი სახლების კომპლექსში დგას. ეკლესია დარბაზულია. ნაგებია თლილი ქვით, ფასადებიცა და ინტერიერიც შელესილია. Read more →
ადიშის წმინდა გიორგის ეკლესია (ჯგრაგ) X საუკუნის ძეგლია. იგი სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, იფარის თემის სოფელ ადიშის სამხრეთ-აღმოსავლეთ განაპირას მდებარეობს, მდინარე ადიშჭალის მარჯვენა მაღალ ნაპირზე. ტაძარში დაცულია XI-XII საუკუნეების კედლის მხატვრობა. ნაგებობა დარბაზული ტიპისაა. იგი მკვეთრად იკვეთება გარემო ლანდშაფტში, რასაც ბუნებრივი ბორცვი და ნაგებობის საკმაოდ შემაღლებული საძირკველი განაპირობებს. ეკლესია ნაგებია მოყვითალო-მორუხო ფერის, თლილი შირიმის კვადრებით. კირით შელესილ ფასადებს ასრულებს სწორკუთხა ლავგარდანი, რომელიც არ გამოეყოფა კედლის დანარჩენ სიბრტყეს. ექსტერიერის ნალესობა ნაწილობრივ დაზიანებულია ისევე, როგორც ჩრდილოეთ ფასადზე დაცული ცნობილი ფრესკული მხატვრობა, რომელიც გაფერმკრთალებული და ნაკლულია. საფსადო დანაწევრება ლაკონური და სადაა: აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძზე წაგრძელებული ეკლესია დასავლეთ კედელში დატანილი ერთადერთი შესასვლელითა და განივ ფასადებზე, სიმეტრიის ღერძზე გაჭრილი თითო სწორკუთხა სარკმლით არის წარმოდგენილი. სარკმლები შიგნიდან გაგანიერებული და თაღოვანი მოხაზულობისაა, არქიტრავული კარის სამხრეთით ვიწრო ბაქანია, რომელსაც ჩრდილოეთიდან წყობით კიბე აქვს მიდგმული. ეკლესიის სივრცე პატარაა და მთავრდება აფსიდით, რომელიც გაშლილი ნახევარწრეა. აფსიდი კამარას მაღალი შუბლით გამოეყოფა, დარბაზის იატაკზე კი ერთი საფეხურით არის ამაღლებული. საკურთხევლის თაღი სამხრეთ-დასავლეთ და ჩრდილო-დასავლეთ ორსაფეხურიან კუთხის პილასტრებს ებჯინება. საკურთხევლის წინ სამთაღიანი ქვის კანკელია აღმართული, რომელიც გეგმაში მრგვალ წყვილ სვეტებზე დაბჯენილ თაღედს ქმნის. ქვის კანკელზე მხატვრობის ფრაგმენტებია შერჩენილი – ფრონტონი მცენარეული ორნამენტით არის დაფარული.
მხატვრობა
ადიშის წმ. გიორგის ეკლესიის ინტერიერი მთლიანად მოხატულია. ღია, ნათელი კოლორიტის მხატვრობა, რომელიც სრულად ეძღვნება წმ. გიორგის კულტს, ადგილობრივ ოსტატის მიერ არის შესრულებული. საკურთხევლის კონქში ვედრების სცენაა: ცენტრში გამოსახულია ტახტზე მჯდომარე ქრისტე კურთხევის ნიშნად აღმართული ხელით, ხოლო მის ორსავ მხარეს ღვთისმშობელი და იოანე ნათლისმცემელი. კედლის ქვემო ნაწილში წარმოდგენილნი არიან ეკლესიის მამანი; ასიმეტრიულად განლაგებული ფიგურებიდან მარცხენა მხარეს წმ. ბასილია, მარჯვენა მხარეს – იოანე ოქროპირი და კიდევ ერთი წმინდანი. დარბაზის კედლების ქვედა რეგისტრები წმ. გიორგის ცხოვრების ამსახველ სცენებს ეთმობა: ჩრდილოეთ კედელზე მოცემულია კომპოზიცია ,,ქალაქ ლასიას სასწაული“, რომელშიც ყურადღებას იქცევს მეფის ასულის ფიგურა, რომელსაც ცენტრალური ადგილი უჭირავს და საოცარი გრაციოზულობით გამოირჩევა; სამხრეთ კედელზე გამოსახულია – ,,სასწაული გადარჩენილი ბიჭით“. ხოლო დასავლეთ კედელზე წმ. გიორგის ამბების თხრობის დამამთავრებელი და საზეიმო განწყობის კომპოზიციაა მოცემული – ,,მაცხოვრის მიერ წმინდა მეომართა კურთხევა“: მედალიონში მოთავსებული, მკერდამდე გამოსახული ქრისტე გვირგვინით მოსავს წმინდა მეომრებს გიორგისა და თევდორეს, რომლებიც სიმეტრიულად ფლანკირებენ შესასვლელ კარს. იგივე მეომრები გამოსახულნი არიან მხედრების სახით ეკლესიის ჩრდილოეთ ფასადზე, რომელთა აპოტროფული დანიშნულების ფიგურებიც დასავლეთისკენ, სოფელში მიმავალი გზისკენ არის პირმიქცეული. ადიშის წმ. გიორგის სახელობის დარბაზული ეკლესია ძალიან მაღალი მხატვრულ-ისტორიული მნიშვნელობის ეროვნული ძეგლია. ადიშშია აღმოჩენილი ქართული მწერლობისა და ლიტერატურის ერთ ერთი უძველესი ძეგლი, ე.წ. “ადიშის ოთხთავი”, რომელიც 897 წელსაა გადაწერილი შატბერდის მონასტერში. ის ამჟამად სვანეთის მუზეუმში ინახება.
უშგულის ლამარია (ჟიბიანის ლამარია, ჟიბიანის ღვთისმშობლის ეკლესია)სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის მუნიციპალიტეტში უშგულის თემის სოფელ ჟიბიანში, სოფლის ჩრდილოეთით, ამაღლებულ ბორცვზე მდებარეობს. ძეგლი IX-X საუკუნეებით თარიღდება. ტაძრის კომპლექსი მოიცავს ღვთისმშობლის ეკლესიას (ლამარია), კოშკს, ორ მაჩუბს და გალავანს. ეკლესია დარბაზულ ნაგებობას წარმოადგენს, ექსტერიერში სამწახნაგაში ჩაწერილი, ნახევარწრიული (მცირედით უსწორმასწორო მოხაზულობის) შვერილი აფსიდით და სამხრეთიდან და დასავლეთიდან გარშემოსავლელით. ნაგებია სუფთად თლილი შირიმის ქვით. გარშემოსავლელში სამხრეთიდან შევდივართ, ეკლესიას კი შესასვლელი დასავლეთიდან აქვს მოწყობილი. კარის ღიობი გარედან სწორკუთხაა, შიგნიდან კი – თაღოვანი. საკურთხეველი, დარბაზის იატაკის დონესთან შედარებით, სამი საფეხურითაა ამაღლებული და გამოყოფილია მხრებით. სატრიუმფო თაღი ხერხულა ორნამენტით დეკორირებულ კაპიტელებს ეყრდნობა. საკურთხეველი დარბაზისგან სამთაღიანი კანკელით გამოიყოფა. დარბაზის ცილინდრულ კამარას საბჯენი თაღი ორ ნაწილად ყოფს. თაღი კონსოლებს ეყრდნობა და გრძივი კედლები პილასტრებით არ არის დანაწევრებული. დარბაზის კედლებს ჩამოსაჯდომი შემოსდევს. ეკლესია ორი თაღოვანი სარკმლით ნათდება, ერთი სარკმელი აფსიდშია გაჭრილი, მეორე კი – დასავლეთ კედელში. ტაძრის ინტერიერში შემორჩენილია მოსახულობის რამდენიმე ფენა. მხატვრობის ფრაგმენტები შემორჩენილია გარშემოსავლელშიც. ორი სარკმლით ნათდება გარშემოსავლელიც, დასავლეთ ნაწილს სარკმელი დასავლეთ კედელში აქვს, სამხრეთის ნაწილს კი – აღმოსავლეთ კედელში. სამხრეთის მინაშენი სრული კამარითაა გადახურული, დასავლეთისა კი – ნახევარკამარით. ეკლესიაში შესასვლელის თავზე რელიეფური ჯვარია გამოსახული. საფასადო დეკორი სადაა, თუმცა მონუმენტური და დასრულებული მხატვრული სახისა. სამწახნაგა შვერილი აფსიდის სამივე წახნაგზე წყობის შეღრმავებით შექმნილი დეკორატიული თაღია. თაღების საყრდენო ორი ცენტრალური კაპიტელი ხერხულა ორნამენტითაა მორთული, ინტერიერის მსგავსად, განაპირა კაპიტელებს კი ფოთლოვანი და სპირალების მოტივები ამკობს. ცენტრალური პილასტრები ფასადის ძირამდე ჩამოდის, გვერდითები კი, ძირიდან საკმაოდ მაღლა, დაბოლოების მომრგვალებით სრულდება. სამხრეთ მინაშენის შესასვლელის ტიმპანში სადა, რელიეფური ჯვრის გამოსახულებაა მოთავსებული. დასავლეთ სარკმელს ჰორიზონტალურ გადანაკეცებიანი, თაღოვანი ორმაგი წარბი ამკობს, სათაურის ზემოთ გრაფიკული ორნამენტია ამოკვეთილი. ამ ფილის ზევით განედლებული ჯვრის რელიეფური გამოსახულებაა ჩასმული. დეკორირებული ფილების ჩრდილოეთით წარწერიანი ფილაა, წარწერა XI საუკუნით თარიღდება: “ქ წმიდაო ღმრთისმშობელო შეიწყალე გუარანდუხტ”. ეკლესიაში შემორჩენილია ასევე სხვადასხვა პერიოდში ასომთავრულით, ნუსხურით, გარდამავალი მხედრულით და მხედრულით შესრულებული, მომლოცველთა დატოვებული გრაფიტები. უშგულის ლამარია (ჟიბიანის ლამარია) ატარებს სვანური თავისი ეპოქის სატაძრო ხუროთმოძღვრებისთვის სახასიათო ნიშნებს, შვერილი წახნაგოვანი აფსიდი, ლაკონური მორთულობა, მონუმენტურობა, და სიბრტყეთა გადათამაშებით შექმნილი შუქ-ჩრდილის დინამიკა, სიბრტყის შეწევით შექმნილი თაღები, დაკიდული თაღები (შეგვიძლია გავიხსენოთ ჩვაბიანის ეკლესიის დასავლეთ ფასადის მორთულობა და სხვ.). თავისი მხატვრული გადაწყვეტით უშგულის ლამარია სვანური ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთ დახვეწილ და ღირებულ ნიმუშს წარმოადგენს.
მხატვრობა
უშგულის ლამარიას (ჟიბიანის ლამარიას) ინტერიერში შემორჩენილია მოხატულობის რამდენიმე ფენა. თავდაპირველად, IX-X საუკუნეებში მოუხატავთ მხოლოდ კანკელი. მხატვრობა ანიკონურია და სტილისტურად ე.წ. “ხალხური მხატვრობის” ჯგუფში ექცევა. კანკელის შუა თაღის ცენტრში გამოსახულია ტოლმკლავა ჯვარი, სვეტების კაპიტელები, თაღები და არქიტრავი სინგურით შესრულებული ორნამენტული მოტივებითაა მოხატული. მოგვიანებით უკვე ეკლესიის ინტერიერი მოიხატა, ეს შრე ფრაგმენტულად მოჩანს მომდევნო ფენის მოხატულობის ქვეშ (ამის შემდეგ სტატიაში პირველი და მეორე ფენის სახელით მოვიხსენიებთ კედლების მოხატულობის ფენებს). პირველი ფენის დათარიღებასთან დაკავშირებით განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს – X ს, X-XI საუკუნეთა მიჯნა, XI ს. საკურთხევლის კონქში გამოსახულია ვედრება, კამარის ჩრდილოეთ ფერდის ქვედა ნაწილში – ჯვარცმა და ფერისცვალება, სამხრეთ ფერდზე – წმ. მხედრები, გაირცევა ასევე ცალკეულ წმინდანთა გამოსახულებები, თუმცა მოხატულობის სრული პროგრამის აღდგენა ვერ ხერხდება. ეკლესია ახლიდან მოუხატავთ XIII ს-ში. მოხატულობის მეორე ფენის პროგრამა შემდეგნაირად გამოიყურება: კონქში გამოსახულია ვედრება, აფსიდის კედელზე – წმ. მამათა რიგი, კამარის ჩრდილოეთ ფერდზე – ხარება და ფერისცვალება, სამხრეთ ფერდზე – შობა და ამაღლება, დასავლეთ კედლის ზედა რეგისტრში – ლაზარეს აღდგინება, შუა რეგისტრში – წმ. მხედრები, დასავლეთ სარკმლის წირთხლებზე – წმ. მკურნალნი, ჩრდილოეთ კედელზე – ჯვარცმა და მიძინება, სამხრეთ კედელზე – იერუსალიმად შესვლა და ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა. რეგისტრები კიბისებური ორნამენტის ჰორიზონტალური ზოლებით გამოიყოფა, გვერდიგვერდ განთავსებულ სცენებს შორის კი ვერტიკალური გამყოფები არსადაა გამოყენებული. კამარის მოხატულობის დანაწევრება არქიტექტურას მიყვება. მთლიანობაში მხატვრობა ტექტონიკურია და ფერწერის ქვეშ არ ქრება არქიტექტურული ფორმა. ასეთი მიდგომა დამახასიათებელია, როგორც ჟიბიანის პირველი ფენისთვის, ასევე ზოგადად სვანური ადრეული მოხატულობებისთვის. მეორე ფენის მხატვართან შეინიშნება სხვა მაარქაიზებელი ნიშნებიც, როგორიცაა მაგ.: ყვავილოვანი დაჩითვა, მომარგალიტებული შარავანდები და მონუმენტალიზმი. მონუმენტურ-არქიტექტონიკურ პრინციპებთან ერთად შეინიშნება დინამიკურ-დეკორატიული ნიშნების შემოსვლაც. მსგავსი მახასიათებლები (არქაული მიდგომებისა და თანადროული ტენდენციების ერთობლიობა) ჩანს სვანეთის იმავე ეპოქის სხვა ნიმუშებშიც (ტვიბი, მუწდი და სხვ.).
