ლაგურკა

კალის წმ. კვირიკესა და ივლიტას ეკლესია (ლაგურკა)

ლაგურკა

კალის წმ. კვირიკესა და ივლიტას ეკლესია (სვანურად – “ლაგურკა”) X საუკუნის ძეგლია, რომელიც სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, კალის თემში მდებარეობს, სოფელ ხის მიდამოებში, მაღალ მთაზე. იგი მოყვითალო შირიმის ქვით ნაგებ დარბაზულ ეკლესიას წარმოადგენს, რომელსაც სამხრეთით და ჩრდილოეთით მინაშენები აქვს. გეგმაში სწორკუთხა ნაგებობა აღმოსავლეთით ნახევარწრიული აფსიდით სრულდება, აფსიდი დარბაზის ძირითადი სივრცისგან ქვის კანკელითაა გამოყოფილი. ერთ საბჯენ თაღს ეყრდნობა ცილინდრული კამარა. გრძივი კედლები ორ-ორი თაღითაა დანაწევრებული. აფსიდსა და დასავლეთ კედელში გაჭრილია სარკმლები. ლაგურკა შუა საუკუნეებში სამონასტრო კომპლექსს წარმოადგენდა. იგი სვანეთის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სალოცავია და აქ ინახება კალას თემის მთელი საგანძური (X-XII-XIII), შუა საუკუნეების ჭედური და ფერწერული ხატები, მინანქრით შემკული სანაწილე ხატი, როლელსაც სვანები “შალიანის ხატს” უწოდებენ. 28 ივლისს, წმ. კვირიკესა და ივლიტას წამების დღეს კალაში კვირიკობა აღინიშნება და ლაგურკას ეკლესიას უამრავი მომლოცველი სტუმრობს.

 

მოხატულობა

წმ. კვირიკესა და ივლიტას ეკლესია მოხატულია მეფის მხატვარ თევდორეს მიერ 1112 წელს (იფრარის მთავარანგელოზთა ეკლესიის მოხატვიდან 16 წლის შემდეგ) კალის ხევის ფეოდალთა დაკვეთით, რასაც დასავლეთ კედლის წარწერის შემორჩენილი ფრაგმენტი გვამცნობს. მოხატულობა უმთავრესად უმთავრესად ცალკეულ სახეებსა და წმ. კვირიკეს და ივლიტას ცხოვრების სცენებს შეიცავს. კამარაზე სახარების ოთხი სცენაა გამოსახული: შობა, ნათლისღება, ჯვარცმა და ჯოჯოხეთის წარტყვევნა. სამხრეთ კედლის ქვედა რეგისტრში წარმოდგენილია ორი სცენა წმ. კვირიკესა და მისი დედის, წმ. ივლიტას ცხოვრებიდან (პატარა კვირიკეს სიკვდილი და ივლიტას თავის კვეთის კომპოზიცია). ეკლესიის მოხატულობის ლაკონურ სქემაში გამოსახულებათა შერჩევა გარკვეულად ასახავს ადგილობრივ ტრადიეციებს. ფრესკები მონუმენტური ხასიათისაა და მისი კედლებზე განაწილება ინტერიერის არქიტექტურულ დანაწევრებას მკაცრად შეესაბამება. გამოსახულებათა ექსპრესიით, გამომხატველობით და სცენათა თემატიკის ინტერპრეტაციით ლაგურკის მხატვრობა უნიკალურია არა მარტო ამ პერიოდის ქართული მონუმენტურ მხატვრობაში, არამედ ზოგადად შუა საუკუნეების მხატვრობაში. ტაძრის მოხატულობა მიწისძვრისას დაზიანებულა და გვიან შუასაუკუნეებში განუახლებიათ. ამ რესტავრაციის შესახებ სამხრეთ პილასტრზე მოთავსებული წარწერა გვაუწყებს: „საყდარი ესე წმიდისა კვირიკესი, ოდეს მიწისა ძვრამან დაარღვია, მე ანტონის შვილმა გიორგი ახლად შევამკე“. ლაგურკის ეკლესიაში შემონახულია წმ. კვირიკეს ათი ხატი, რომელბიც სხვადასხვა პერიოდს მიეკუთვნება. ეს ხატები სპეციალურად ლაგურკის ეკლესიისთვის არის დაწერილი. შესრულების განსაკუთრებულად მაღალი ოსტატობით გამოირჩევა XI ს-ის ხატი. ეკლესიაში ასევე დაცულია როგორც ადგილობრივი, ისე სხვა ქვეყნებიდან შემოტანილი შუა საუკუნეების ხელოვნების ნიმუშები (ჯვრები, ჭედური და ფერწერული ხატები, მინანქრები და ა.შ).

 

 

ჩვიბიანის მაცხოვრის ეკლესია

ჩვიბიანის მაცხოვრის ეკლესია (ჩვიბიანის ფუსდი)

ჩვიბიანის მაცხოვრის ეკლესია

ჩვიბიანის მაცხოვრის ეკლესია (ჩვიბიანის ფუსდი) XV საუკუნის ძეგლია, რომელიც სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, უშგულის თემის სოფელ ჩვიბიანში მდებარეობს, სოფლის ცენტრში, მცირე შემაღლებაზე. იგი ფიქლით ნაგები, ძალიან მცირე ზომის, დამჯდარი პროპორციების დარბაზული ეკლესიაა, რომელსაც გალავანი აქვს შემოვლებული. შესასვლელი დასავლეთიდანაა. თაღოვან კართან ხუთსაფეხურიან, ფიქლის ლოდებით აწყობილ “პარადულ” კიბეს მივყავართ (“პარადული” კიბე – სიმაღლის მატებასთან ერთად საფეხურების სიგრძე თანდათან კლებულობს), დარბაზში შესასვლელად კი სამი საფეხურით დაბლა ჩავდივართ. ტაძრის დარბაზი გეგმაში თითქმის კვადრატს უახლოვდება და აღმოსავლეთით მოზრდილი, განიერი, საგრძნობლად შებრტყელებული კონქით დახურული ვიწრო, ნახევარწრიული აფსიდით სრულდება. საკურთხეველი დარბაზის სივრცისგან კანკელითაა გამოყოფილი, რომელსაც ცენტრშიც თაღოვანი კარია, არსავლის კარის ორივე მხარეს კი ხატებისთვის განკუთვნილი თაღოვანი ღიობები. კანკელის ქვედა კიდეზე, მთელ სიგრძეზე პატარა, ოდნავ შვერილი “სოლეის” მაგვარი საფეხურებია. დარბაზის საკმაოდ დაბალი შიდა სივრცის დანაწევრება ჟიბიანის ლამარიას მსგავსია. კამარას შუაზე ჰყოფს განიერი, ტლანქი, საგრძნობლად შებრტყელებული საბჯენი თაღი, რომელიც კამარის ქუსლის დონეს სცილდება და გრძივი კედლების ზედა ნაწილამდეც ჩამოდის. ლამარიას ეკლესიის მსგავსად, გრძივი კედლები აქაც ერთიანი და დაუნაწევრებელია. ეკლესიას ორი სარკმელი აქვს, საკურთხეველსა და დასავლეთ კედელში. აფსიდიში მოზრდილი, სწორკუთხა, განიერი, საკმაოდ ღრმა წირთხლებიანი სარკმელია, დასავლეთის სარკმელი ბევრად დაბალია და უფრო განიერია. მთელ დარბაზს, კედლების ქვედა ნაწილში, დაბალი და ვიწრო ჩამოსაჯდომი საფეხური შემოუყვება. ტაძრის ინტერიერიცა და ექსტერიერიც შებათქაშებულია. შემორჩენილია ძველი კარის ლითონის ფრაგმენტული მოჭედილობა, რომელიც მარტივი პუნსონირებული დეკორითაა გაფორმებული, ფრაგმენტები ახალ ხის საფუძველზეა გადატანილი. ეკლესიის ფასადბი შეუმკობელი თარო-კარნიზით სრულდება. დასავლეთ ფასადზე ყურადღებას იპყრობს, მასიური, საკმაოდ ტლანქი და ფასადისთვის შეუფერებლად დიდი, თეთრი ქვისგან გამოთლილი ჯვარი, რომელიც სარკმელსა და კარს შორის, ზუსტად სარკმლის ძირშია მოთავსებული. აღნიშნული ჯვრის დეკორი არც ისე დიდი ხნის წინაა დამატებული. ტაძარი გადახურულია ფიქლის ფილებით. ეკლესიაში დაცულ ხატთაგან აღსანიშნავია მხოლოდ წმ. ნიკოლოზისა და წმ. გიორგის ხატები. კანკელის ზედა ნაწილის სახატეში ჩადგმული, XI-XII საუკუნეების, დაუფერავი ვერცხლის ხატი წმ. ნიკოლოზის ნახევარ-ფიგურით. მის ჩარჩოებზე ღმთისმშობლის ნახევარ-ფიგურა, წმ. ანასა და წმ. გიორგის გამოსახულებებია განლაგებული. ჩარჩოს ქვედა ნაწილში შემორჩენილია ოსტატის, “მწერალი გაბრიელის”, ოთხ-სტრიქონიანი მავედრებელი ნუსხური წარწერა. კანკელის ზედა ნაწილზე შედგმულია წმ. გიორგის XIII საუკუნის ფერწერული ხატი, ოსტატის, “მწერალი გიორგის”, ხუთ-სტრიქონიანი მავედრებელი ნუსხური წარწერით.

 

 

ჩაჟაშის მაცხოვრის ეკლესია

ჩაჟაშის მაცხოვრის ეკლესია

ჩაჟაშის მაცხოვრის ეკლესია

ჩაჟაშის მაცხოვრის ეკლესია X საუკუნის ძეგლია, რომელიც სვანეთში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, უშგულის თემში, სოფელ ჩაჟაშის ზედა ნაწილში, ბუნებრივ კლდოვან ბორცვზე, ჩაჟაშის ქვედა ციხის კომპლექსის დაბლა მდებარეობს. მცირე ზომის, გალავანშემოვლებული, დარბაზული ეკლესია ნაგებია ფიქლით და დასავლეთიდან ფიქალისვე, ძალიან დიდი, გვიანი მინაშენი აქვს. გეგმაში კვადრატს მიახლოვებული დარბაზი არც ისე ღრმა, ნახევარწრიული, მოზრდილ-კონქიანი აფსიდით სრულდება, რომლის ცენტრში ერთი დიდი სარკმელია გაჭრილი, ფართო, ღრმა წირთხლებით. აფსიდის კედლის სამხრეთ და ჩრდილოეთ კიდეებში მომცრო, ღრმა, სწორკუთხა ნიშებია – ჩრდილოეთისა, მოგვიანებით გაუფართოვებიათ, რის გამოც დაზიანდა კედლის ამ ნაწილში გამოსახული წმ. ანთიმოზის ფიგურა. აფსიდში შემორჩენილი თავდაპირველი, მაღალი, მასიური, ქვის ტრაპეზის წინა პირი მსხვილი ორნამენტული მოტივებითაა მოხატული. აფსიდი, დარბაზის იატაკთან შედარებით, სამი მაღალი საფეხურითაა ამაღლებული და მაღალი, სამთაღოვანი ქვის კანკელითაა გამიჯნული. ოთხკუთხა დაბალ სვეტებზე გადაყვანილი თაღები მაღალ ზდუდეს ეყდნობა. დარბაზის შიდა სივრცე საკმაოდ ძუნწადაა დანაწევრებული – ორსაფეხუროვანი, არც ისე განიერი, საბჯენი თაღი კამარას ორ, უთანაბრო ნაწილად ჰყოფს (დასავლეთისა ოდნავ უფრო გრძელია) და კაპიტელების გარეშე, პირდაპირ ორსაფეხურიანვე, მსუბუქად შვერილ პილასტრებში გადადის. გრძივ კედლებზე კედლის თაღები გადაყვანილი არ არის. პილასტრები პირდაპირ, ბაზისების გარეშე, გრძივი კედლების ძირში მოწყობილ თითო, მაღალ ჩამოსაჯდომ საფეხურს ეყრდნობა. საკურთხევლის გარდა, ერთი მოზრდილი, თაღოვანი სარკმელი, ისეთივე ფორმისა, როგორც საკურთხევლის სარკმელი, ოღონდ უფრო ღრმა წირთხლებიანი, დასავლეთ კედელშია გაჭრილი. დასავლეთ კედელშივეა მოწყობილი მინაშენიდან დარბაზში შესასვლელი მოდაბლო განიერ, ღრმა წირთხლებიანი კარი, რომელიც დარბზის მხრიდან თაღოვანია, ხოლო მინაშენის მხრიდან – სწორკუთხა. მინაშენიდან დარბაზში ასასვლელად ორი მაღალი საფეხურია, ხოლო დარბაზში ერთი საფეხურით ქვემოთ ჩავდივართ. ეკლესიას შერჩენილი აქვს ძველი, მასიური ხის კარი, ორივე მხრიდან, ლითონის სადა მოჭედილობით. დასავლეთი კედლის ზედა ნაწილს ვიწრო, ერთსაფეხუროვანი, შეკიდული თაღი შემოუყვება, კონსოლების გარეშე. ჩაჟაშის მაცხოვრის ეკლესიაში დაცული ხატებიდან გამორჩეულია ცნობილი, XI საუკუნის, დაფერილი ვერცხლის ხატი, მაცხოვრის წელსზევითი გამოსახულებით; ხატის XIII საუკუნის ჭედურ ჩარჩოზე ხადუმ სატარვანშელის სავედრებელი, რელიეფური ასომთავრული წარწერაა შემორჩენილი. ეკლესიის ინტერიერი, კანკელი და ტრაპეზის წინა პირი ერთიანად XVII საუკუნის მოხატულობითაა შემკული. თანადროული, ამჟამად დაზიანებული მხატვრობა მინაშენშიც, დარბაზში შესასვლელი კარის ორსავ მხარესაა შემორჩენილი. მინაშენი, საკუთრივ ეკლესიასთან შედარებით, ბევრად დაბალია, ზომით ამ უკანასკნელს ოდნავ ჩამოუვარდება და ცალფერდა სახურავითაა გადახურული. მის ჩრდილოეთ კედელში, ზედა ნაწილში, პატარა, საკმაოდ ღრმა თაღოვანი ნიშაა, ხოლო კედლის ქვედა ნაწილში, უკიდურეს მარჯვენა კიდეში, პირველზე დიდი, ღრმა სწორკუთხა ნიშაა. დაბალი, სწორკუთხა, ღრმა წირთხლებიანი სარკმელი მინაშენის დასავლეთ კედელშია გაჭრილი, ხოლო გარედან მინაშენში შესასვლელი დაბალი, სწორკუთხა კარი – სამხრეთ კედელშია მოწყობილი. მინაშენში შესასვლელი ხის კარი, ექსპერიერის მხრიდან, ლითონის მოჭედილობითაა შემკული. ეკლესიის ფასადები, როგორც სჩანს, შებათქაშებული იქნებოდა. ამჟამად შებათქაშება დასავლეთ და ჩრდილოეთ ფასადებზეა შერჩენილი. ჩრდილოეთი ფასადის ზედა ნაწილში, მთელს სიგრძეზე, ინტერიერის მოხატულობის თანადროული, ძლიერ დაზიანებულ-ფრაგმენტირებული მხატვრობაა შემორჩენილი. ეკლესიის მშენებელი ოსტატის გარკვეული გულისყური ფასადთა მხატვრული გაფორმებისადმი ჩანს სამხრეთი ფასადის გადაწყვეტაში, რომელიც წყობის მსუბუქი შეღრმავებით მიღებული, ორი მაღალი (ფასადის სიმაღლის, დაახლოებით, 2/3-ის ტოლი), ოდნავ ბოლოებგაფართოებული, კედლის თაღითაა დეკორირებული, ხოლო აღმოსავლეთ ფასადზე, სარკმლის შირიმის მოზრდილი კვადრებით “მონიშვნაში”; გარდა ამისა, ეკლესიის მარტივი თარო-კარნიზიც შირიმის მოზრდილი კვადრებითაა ნაწყობი, რაც, ასევე, გარკვეულ მხატვრულ აქცენტად აღიქმება ერთიანად შირიმის ლოდებით ნაგებ ფასადებზე. ეკლესიაც და მინაშენიც თუნუქითაა გადახურული.

 

 

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია (მაცხვარ)

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია (მაცხვარ)

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია (მაცხვარ) სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, მესტიის მუნიციპალიტეტში, მულახის თემის სოფელ ჩვაბიანში მდებარეობს, სოფლის განაპირას, შემაღლებულ ბორცვზე. ძეგლი X საუკუნით თარიღდება. ტაძრის საკურთხეველში შემორჩენილია სამი ფრესკული წარწერა (მოხატულობის პირველი ფენა), რომლებშიც ქტიტორები – სამი ძმა ამროლეანთა გვარიდან: ბენდე, ამროლა და მიქაელი, მამასახლისი ლაზარე – იხსენიებიან, ასევე მეფე აფხაზთა და ვინმე ერისთავი, რომელთა სახელებიც აღარ იკითხება. 

I წარწერა: “ქ. სახ[ე]ლითა ღ(მრ)თისაჲთ[ა] ჩ(უე)ნ, ამროლეანთა, ს[ა]მთა ძმათა ბენდეს, ამროლას და მიქაელს, მოგუცა ძალი ღ(მერთმა)ნ უმჯობესად მამ(ა)თა ჩ(უე)ნთაჲსა და აღვაშენეთ წ(მიდა)ჲ ესე ეკლესიაჲ, სალოცვ(ე)ლ(ა)[დ] სულის[ა] ჩ(უე)ნისა, და მო[ვ]წერ[ეთ] ზეო[ბ]ასა […] აფხ(ა)ზთა მეფისა, ქ(რისტ)ე, ა[დი]დ[ე]; ერისთ(ა)ვობასა […]სსა, ჰფარავ[დი]ნ [მათ ღ(მერ)]თი [და მ]აშენ[ებე]ლ[ნი][…]”.

II წარწერა: “[ქ. ს]ახელით(ა) ღ(მრ)თის(ა)ჲთა, [მამ]ას(ა)ხლისობასა ლ(ა)ზ(ა)რესა აეშენა წ(მიდა)ჲ ესე ეკლე[სია]ჲ და მისსავე ზეობა[ს]ა მოიწერა; ქ(რისტ)ე, შეუნდვ[ენ] სულსა მისსა ცოდვა[ნ]ი და მარჯუენით შ(ე)ნსა [ღი]რს ყავ დღესა მას გ(ა)ნ[კი]თხვისასა; ა(მე)ნ”.

III წარწერა: “წ. უ(ფალ)ო ი(ეს)უ ქ(რისტ)ე, მფლობ[ელო ორ]თა[ვე] სუფევათა ცხ[- – -] და აცხოვნე ორსავე [შინა] ცხოვრებასა ბეო [- – – – -] ე რ˜ლ [ა]მროლა] შ(ეიწყალე)ნ ბა[- – – – -] [დ]ა შეუნდე სულსა მათ[სა და]ღირ(ს) ყ[ა]ვ მარჯუენით შ(ე)ნს[ა] დღესა მ(ა)ს გ(ა)ნკითხვისასა; ა(მე)ნ”.

წარწერებიდან ირკვევა, რომ ეკლესიის საკურთხევლის მოხატულობა ნაგებობის თანადროულია. ეს უკვე არსებულ წარწერების ზევიდანაა შესრულებული, რომლებიც ზემოდან ჯერ შავი საღებავით დაიფარა. ამჟამად ქვედა ფენიდან პირვანდელი წარწერების მხოლოდ ძალიან მცირე ფრაგმენტები განირჩევა. ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია, გეგმარებით, საერთო კომპოზიციითა და საფასადო დეკორით სვანური სატაძრო ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთი საინტერესო ნიმუშია, რომელშიც ვლინდება თავისი ეპოქისთვის სახასიათო ადგილობრივი ტენდენციები. შვერილი წახნაგოვანი აფსიდი, აზიდული პროპორციები, მინაშენებისგან მკვეთრად გამოყოფილი ცენტრალური დარბაზი, მორთულობის ლაკონურობა, კიდული დეკორატიული თაღები, ერთიან სიბრტყედ ამოწეული ან სიბრტყის შეწევით მიღებული დეკორატიული თაღები, სადა ფართო სიბრტყეთა კომპოზიციებით შექმნილი ცხოველხატულობა, ფორმათა სიცხადე და მონუმენტურობა, ის ნიშნებია, რაც IX-X საუკუნეების რიგ სვანურ ტაძრებში ძალიან სახასიათო მხატვრულ-ხუროთმოძღვრულ სახეს ქმნის. საერთო აგებულებით ჩვაბიანის ეკლესიასთან ყველაზე ახლოს დგას ნესგუნის ეკლესია, თუმცა ნესგუნში პროპორციები კიდევ უფრო მაღალია, დარბაზის სიგრძივი ღერძიც შედარებით მკვეთრი და ფასადები სრულიად მოურთველია. ჩვაბიანის ტაძარს განსაკუთრებულ მხატვრულ ღირებულებას სძენს ასევე X საუკუნის მოხატულობა (დარბაზში შემორჩენილია გვიანი შუა საუკუნეების მხატვრობა), რომელიც ბრწყინვალე შესრულებით, მაღალი ოსტატობით გამოირჩევა. მოხატულობას განსაკუთრებულ საზეიმო იერს სძენს ფონად ძვირფასი ლაჟვარდის გამოყენება, რაც ამ პერიოდის სვანეთის ძეგლებში სხვაგან არსად გვხვდება. სვანური ფერწერული სკოლის მკვლევარები მიიჩნევენ, რომ ჩვაბიანის მხატვრობაში ჩანს, როგორც კლასიკური განსწავლულობა და ოსტატობა, ასევე ადრეული სვანული მოხატულობებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები. ეკლესიაში შემორჩენილია პირვანდელი (X ს-ის) სვეტებიანი, სამი თაღით გახსნილი კანკელი. 

 

ძეგლის აღწერა

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესია (მაცხვარ) დარბაზულ ნაგებობას წარმოადგენს აღმოსავლეთით შვერილი, ექსტერიერში სამწახნაგა, აფსიდითა და სამმხრივი მინაშენებით. დარბაზის ნაწილი, მინაშენებთან შედარებით, მკვეთრად მაღალია და ძეგლის საერთო მოცულობაში დომინირებს. შვერილი აფსიდი უფრო დაბალია, ვიდრე დარბაზის სწორკუთხა მოცულობა. შესასვლელი ორია – დასავლეთიდან და სამხრეთიდან. ორივე შესასვლელი გარედან არქიტრავულია, შიგნიდან კი – თაღოვანი. ჩრდილოეთ კედელში მესამე შესასვლელიც ყოფილა, რომელიც ამჟამად ამოშენებულია. საკურთხეველი დარბაზისგან ორსაფეხურიანი მხრებითა (ორსაფეხურიანია სატრიუმფო თაღიც) და ქვის კანკელით გამოიყოფა. კანკელის განაპირა მონაკვეთებში არქიტრავული კარის ღიობებია, ცენტრალური ნაწილი კი ოთხ, გეგმაში წრიულ, სვეტზე გადაყვანილი სამი თაღითაა გახსნილი. საკურთხევლის იატაკი ორი საფეხურითაა ამაღლებული. აფსიდში სამი თაღოვანი ნიშაა, ორი – ჩრდილოეთ ნაწილში, ერთი კი – სამხრეთით. საკურთხეველში სწორკუთხა ტრაპეზის ქვა დგას. კონქის თავზე საკმაოდ მაღალი არქიტექტურული შუბლია. დარბაზი ორსაფეხურიანი პილასტრების ერთი წყვილითა და მათზე გადაყვანილი კამარის საბჯენი თაღით ორ ნაწილად იყოფა. გრძივი კედლები დანაწევრებულია ასევე პილასტრების ქვედა საფეხურზე გადაყვანილი დეკორატიული თაღებით. დასავლეთის თაღები დასავლეთით კუთხის ნახევარპილასტრებსს ეყრდნობა, აღმოსავლეთის თაღები აღმოსავლეთით კი – კონსოლებს. პილასტრების კაპიტელები თაროსა და დახრილი სიბრტყისგან შედგება. ინტერიერი ოთხი თაღოვანი სარკმლით ნათდება, ერთი სარკმელი აღმოსავლეთით აფსიდშია გაჭრილი, ორი – სამხრეთ კედელში, ერთი კი – დასავლეთით. საკურთხევლის აფსიდში შემორჩენილია X საუკუნის მხატვრობა, იგი ტაძრის აგების თანადროულადვე მოუხატავთ, დარბაზის მოხატულობა კი გვიან შუა საუკუნეებს მიეკუთვნება. აფსიდის მეორე რეგისტრის მხატვრობა მოგვიანებით გადაუწერიათ, საკონქო კომპოზიცია კი პირვანდელი, თუმც დაზიანებული სახითაა მოღწეული. კონქში გამოსახულია უფლის დიდების გავრცობილი, ორრეგისტირანი კომპოზიცია. ცენტრში რამდენიმეშრიან, წრიულ მანდორლაში ჩასმული ტახტზე მჯდომი მაცხოვრის ფიგურაა, მაკურთხეველი მარჯვენით და მარცხენა ხელში გადაშლილი სახარებით. კონქის საჭექში ციდან გამომავალი სხივი და მაკურთხეველი მარჯვენაა გამოსახული, აქეთ-იქედან კი – მზე და მთვარე. მანდორლის ზემოთ მფრინავ ანგელოზთა ორი წყვილია. განაპირა ნაწილებში გამოსახულია მთავარანგელოზები, მაცხოვრისა და მთავარანგელოზების ფიგურებს შორის – ექვსფრთედი (ჩრდილოეთით) და ოთხხატედის (სამხრეთით) ცეცხლოვან ეტლებზე. მეორე რეგისტრი მოციქულთა რიგს უჭირავს, ექვს-ექვსი მოციქული სარკმლის ორივე მხარეს. საკურთხევლის სარკმლის თაღში წრეში ჩასმული ჯვარია გამოსახული. სატრიუმფო თაღს ყვავილოვანი ორნამენტი გასდევს. მოხატულობის გვიანი ფენა ძალიან გაშავებულია და რთულად განირჩევა. კამარის აღმოსავლეთ მონაკვეთის ჩრდილოეთ კალთაზე გამოსახულია ქრისტეს ამაღლების კომპოზიცია (მანდორლაში მოქცეულ ქრისტეს ორი ანგელოზი აღამაღლებს), კედლებზე ჩანს სახარებისეული სცენები. კონქის თავზე არსებულ სუბლზე გამოსახულია ვედრების კომპოზიცია. 

ეკლესიას სამი მხრიდან მინაშენები ეკვრის, ჩრდილოეთის მინაშენი ამჟამად თითქმის მთლიანად დანგრეულია. სამხრეთი მინაშენი თავიდან ერთიან გალერეას წარმოადგენდა, რომელიც სამ საბჟენ თაღზე დაყრდნობილი ცილინდრული კამარით იყო გადახურული. გალერეა მოგვიანებით გაუტიხრავთ და ორ ნაწილადაა გაყოფილი. მინაშენის აღმოსავლეთი ნაწილი დარბაზს უკავშირდება, დასავლეთ ნაწილი კი – ეკლესიის დასავლეთ მინაშენს. დასავლეთის მინაშენი ბრტყელი კამარითაა გადახურული. მინაშენის დასავლეთ კედელში თაღოვანი შესასვლელია გაჭრილი. შესასვლელი ჩრდილოეთ კედელშიც ყოფილა, რომელიც ამჟამად ამოშენებულია. 

ეკლესია და დასავლეთ მინაშენი ნაგებია სუფთად თლილი შირიმის ქვით, ქვის წყობა მაღალი დონისაა. გრძივი მინაშენები ღიაფერის თლილი შირიმითაა ნაგები, წყობა უხეში და ტლანქია, ეტყობა შეკეთებათა კვალი. შენობის ექსტერიერი თითქმის მოურთველია, სადა და ლაკონური, დეკორირებულია მხოლოდ დასავლეთ მინაშენის დასავლეთ ფასადი. ნაგებობის მხატვრულ ეფექტს სიბრტყეთა მონაცვლეობა, ფორმათა სიცხადე და გამოხატულობა, შუქ-ჩრდილთა ერთიანი დიდი ლაქები ქმნის, რაც მონუმენტურობის შთაბეჭდილებას ახდენს. დასავლეთ მინაშენის მორთულობას ძირითადი სიბრტყიდან მკვეთრად, მთელს ფრონტონის არეზე ერთიან სიბრტყედ ამოზიდული დეკორატიული, კიდული სამთაღედი წარმოადგენს. შუა თაღი გვერდითებზე მაღალი და განიერია. სამივე თაღის პილასტრი კარის ღიობის დონეზე წყდება და მომრგვალებული დაბოლოება აქვს. თაღების გვერდითა არეებზე ფრონტონის ამოზიდული სიბრტყიდან თაღების პილასტრებზე უფრო განიერი პილასტრები ეშვება და ამასთანავე ბევრად დაბლა წყდება. განაპირა განიერ პილასტრებს დახრილი სიბრტყე აბოლოვებს. თაღოვანი კარი კედლის ძირითადი სიბრტყიდან შეწეულ სწორკუთხა არეშია გაჭრილი. იმავე ფასადზე, ხელის მტევნის ორი რელიეფური გამოსახულება გვხვდება. ეკლესიისა და მინაშენთა ფასადებს სადა, დახრილის სიბრტყის პროფილის მქონე ლავგარდანი ასრულებს. ნაგებობა გადახურულია თუნუქით. 

ჩვაბიანის მაცხოვრის ეკლესიის ეზოში, ტაძრის ჩრდილო-დასავლეთ მხარეს, ნატეხი ქვით ნაგები, გვიანი შუა საუკუნეების სამრეკლო დგას. იგი ღია ოთხი მხრივ გახსნილ ფანჩატურს წარმოადგენს. სამრეკლო განახლებულია და დაკარგული აქვს პირვანდელი სახე. 

 

 

იხილეთ დარბაზული ეკლესიები ⇒ 

 

ავტორი: თამთა დოლიძე. 

 

გამოყენებული ლიტერატურა: 

 

რესურსები ინტერნეტში: